Akıl kapısını şefkat donanımlı rızık anahtarıyla açanlar; “Akıl sahipleri için bir yerde oturup kalmak yoktur, insanoğlu dünyaya gelişinden vefatına kadar yolcudur” dedikten sonra; “Durgun sular bozulur, akan su ise temiz olur. Aslan ancak inini terk ederse avlanır” derler.
Evet, yayında duran okun hedefi yok demektir. Eğer güneş hareketsiz dursaydı, ne gündüzümüzün ne gecemizin ne de hayatımızın bir anlamı kalmazdı. Toprak altında durup çıkarılmadıkça topraktan farksız olan altın gibi!
Bu manada eğitim, bilim, sanat ve ticarette ilerlemek; tababetten hayvanata kadar şefkat beslemek ve sahiplenmekle mümkün. Devlet-i Aliye’nin tarihteki en uzun ömürlü devlet olmasının sebebi; eğitim, bilim, sanat ve ticarete emanet gözüyle bakmasındandır.
Bunun nedeni de Osmanlı’nın kuruluşunda ve gelişmesinde büyük rol oynayan ahilik teşkilatıdır ve ahilerdir. Ticari medeniyetimizin temelini ahilik teşkilatı kurmuştur. Ahiliğin üretimden tüketime, insandan hayvanat ve tababete kadar olan kural ve uygulamaların gündeme getirilerek anlatılmasında büyük fayda var.
Örneğin, Osmanlı Devleti’nin kurucusu Orhan oğlu Osman Gazi’nin hükmünün sürdüğü ilk yerleşim yerlerinde ilk tayin ettiği iki görevliden birinin, çevre temizliği ve insanlarla hayvanlara zarar verebilecek çeşitli yiyecekleri denetleyen memurlar olmasıdır.
Meselâ evler ve dükkân çevrelerinin temizliği, etraftaki bağ, bahçe, yeşil alanlar ve başıboş hayvanlar, civardaki dükkân sahiplerine zimmetlenirmiş.
“Herkes evinin önünü temizlese mahalle temiz olur” sözü buradan neşet etmiş olsa gerektir. Ev ve dükkân önleri dışında görülen çöpler, sahipleri bulunursa o kişilere, bulunamazsa mahalleliye temizlettirilirmiş.
Söz buraya gelmişken, insan ve hayvan hakları ile çevre temizliği konusunda yabancı bir seyyahın şu tespitine yer verelim.
“Türkler insanlara ve hayvanlara karşı Avrupalılar’dan daha şefkatli. İstanbul esnafının gözünde müşteri misafir hükmündedir, evlerine gelene misafir gibi davranırlar. Binek ve yük hayvanlarına gösterdikleri ilgi takdire şayandır. Sadece bu tür hayvanlara itibar etmezler. Kediler için Üsküdar’da bir hastane var ve orada yardımcı olurlar. Yine Üsküdar sahildeki camide kuş evleri yapmışlardır. Ayrıca Bayezid Cami’nin avlusunda güvercinler için tedavi amaçlı bakım evi var.”
Ahiliğin tavsiyesiyle söze yol verelim:
“Kim ki, rızkını ararken şefkatli hareket ederse; kardeşine, eşine, dostuna, ahbabına, komşusuna, tanıdığı veya tanımadığı insanlara merhametle yaklaşıp, paylaşır ve dayanışma içerisinde ihtiyacını giderirse, bilmelidir ki kendisinin de ihtiyacı mutlaka giderilecektir.”
Hepimizin malumu olduğu üzere, hayat denilen bu pazarın başlangıcı olduğu gibi sonu da var. İyi sona varmak için iyi başlangıç yapmalı. Başlangıçların birinci şartı da sevgiyi, hoşgörüyü, merhameti, muhabbeti aynı gönülde yoğurabilmektir.
Kısacası hayat pazarında alan değil, veren el kazançlı çıkar. Şefkat ve merhametin önünde pes etmeyen nefis yoktur. Yazıyı, medeniyetimizin ve kültürümüzün büyük şefkat, sevgi ve hoşgörü sultanı Yunus Emre ile hitama erdirelim:
* * *
Bir kez gönül yıktın ise
Bu kıldığın namaz değil
Yetmiş iki millet dahi
Elin yüzün yumaz değil
Bir gönlü yaptın ise
Er eteğin tuttun ise
Bir kez hayır ettin ise
Binde bir ise az değil
Yol odur ki doğru vara
Göz odur ki Hakkı göre
Er odur alçakta dura
Yüceden bakan göz değil
Erden sana nazar ola
İçin dışın pür nur ola
Beli kurtulmuştan ola
Şol kişi kim gammaz değil
Yunus bu sözleri çatar
Sanki balı yağa katar
Halka matahların satar
Yükü gevherdir tuz değil.