Türkiye ekonomisi; deprem afeti, uzun bir seçim belirsizliği, ekonomi politikaları değişikliği ve ihracat pazarlarında daralmanın yaşandığı 2023 yılında yüzde 4.5 büyüdü. Büyümenin dinamiklerini ve öne çıkan özelliklerini değerlendirelim.
1. İKİ AYRI YARIYIL YAŞANDI
2023 yılında iki ayrı dönem yaşandı. İlk yarıda deprem, seçim belirsizliği ve genişletici politikalar olurken, TL aşırı değerlendi. İkinci yarıda rasyonel politikalara dönüldü, TL’de düzeltme yaşandı, sıkı para politikaları uygulamaya kondu. Bunlara bağlı olarak 2023’te büyüme ilk çeyrekte yüzde 4.0, ikinci çeyrekte yüzde 3.9, üçüncü çeyrekte yüzde 6.1 ve dördüncü çeyrekte yüzde 4.0 olarak gerçekleşti. Sıkılaşma politikalarının uygulandığı ikinci yarıda daha yüksek büyüme oldu. Sıkılaşma politikaları ikinci yarıda etkisiz kaldı, enflasyonda da sert atış yaşandı.
2. ÖZEL TÜKETİM HARCAMALARI HIZLI BÜYÜDÜ
2023’te hane halklarının tüketim harcamaları ilk çeyrekte yüzde 16.6, ikinci çeyrekte yüzde 15.3, üçüncü çeyrekte yüzde 11.1 ve dördüncü çeyrekte yüzde 9.3 büyüdü. Yüksek reel büyümeler gerçekleşti. Sıkılaşma politikalarının tüketim üzerinde etkisi henüz görülmedi. Hane halklarının sıkıntıları artarken tüketimde çok yüksek büyüme verileri çelişki yarattı ve kayıt dışından gelen yüksek bir tüketim harcaması var.
3. DOLAR CİNSİNDEN YÜKSEK BÜYÜME
Milli gelir, dolar cinsinden 2023 yılında 906 milyar dolardan 1.12 trilyon dolara yükseldi. Dolar bazında milli gelirde yüzde 23.4 artış var. Milli gelir hesaplamasında deflatör yani enflasyon yüzde 68.3 olurken, dolarda artış yıllık ortalamalar üzerinden (2022 ortalama dolar kuru 16.57 TL, 2023 ortalama dolar kuru 23.48 TL) yüzde 41.7 oldu. Yani TL yaklaşık yüzde 25 oranında değerlendi. Bu nedenle hem milli gelir hem de kişi başı gelir (2023 13.110 dolar) önemli ölçüde yükseldi. Milli gelir, 2023 yılında yüzde 4.5 büyürken, dolar bazında yüzde 23.4 arttı, TL’de yüksek bir değerlenme mevcut.
4. MAKİNA VE TEÇHİZAT YATIRIMLARINDA ÖNEMLİ GENİŞLEME SAĞLANDI
Makina ve teçhizat yatırımları, ilk çeyrekte yüzde 5.8, ikinci çeyrekte yüzde 7.3, üçüncü çeyrekte yüzde 23.6 ve dördüncü çeyrekte yüzde 14 arttı. 2022 genelinde makina ve teçhizat yatırımları yüzde 10.2 büyürken, 2023 yılında büyüme yüzde 12.7 oldu. Ekonomide yatırım iştahı devam ediyor. Yılın ikinci yarısında faizler artmış olmasına karşın yatırımlar daha hızlı büyüdü. Makina ve teçhizat yatırımlarındaki yüksek büyüme makina ve teçhizat ithalatını da artırdı.
5. ÜCRETLERİN MİLLİ GELİRDEN ALDIĞI PAY AZALDI
Milli gelir içinde ücretlerin payı yüzde 32.2’den yüzde 29.7’ye indi. 2023 yılında yüksek ücret artışları olmasına karşın ücretlerin payında düşüş yüksek enflasyonu gösteriyor. Ücretler enflasyon altında kaldı. Ücretlerin payı gerilemişken tüketim harcamalarında yüksek artış da yine çelişki yaratıyor.
6. EKONOMİ YÜZDE 4.5, SANAYİ YÜZDE 0.8 BÜYÜDÜ
2023 yılında ekonomi yüzde 4.5 büyürken, sanayide büyüme yüzde 0.8, imalat sanayinde ise yüzde 1.6 oldu. Genel ekonomideki büyüme ile sanayideki büyüme arasında fark uzun süre sonra bu kadar açıldı. Sanayisiz bir büyüme gerçekleşti. İnşaat sektörü yüzde 7.8, hizmetler yüzde 6.4 ve finans sektörü yüzde 9.0 büyüdü. Sanayi dışındaki tüm sektörlerde yüksek büyüme var. Tarım sektörü yüzde 0.2 daraldı. Sektörler arasında büyümede önemli farklılıklar oluştu. 2023 yılında genel olarak tüketime ve ithalata dayalı bir büyüme oldu. Büyümede dengelenme ihtiyacı sürüyor. 2023 yılında büyümeye net ihracatın katkısı negatif. TL’deki değerlenme, net ihracatın katkısının negatif olmasına yol açtı. Ancak TL’deki değerlenme ile milli gelir ve kişi başı gelir dolar cinsinden arttı. Yılın ikinci yarısında uygulanan sıkılaşma politikalarının büyümenin daha dengeli ve sağlıklı olması konusunda katkısı da sınırlı kaldı.
SON SÖZ
Koşullar dikkate alındığında dengesizliklerine rağmen 2023 yılı büyümesi başarıdır. 2024 yılında ise sıkılaşma politikaları büyümenin kompozisyonunu değiştirecek.