Doç. Dr. Nurullah Gür

Koronavirüs yayıldıkça, sosyal mesafe ve tecrit uygulamaları sıkılaştırılıyor. İnsan hayatı için elzem olan bu önlemler ekonomik aktiviteyi haliyle zorluyor. OECD, bir aylık karantinanın ekonomik büyümede 2 puanlık bir kayba neden olabileceğini açıkladı. Ülkeler, virüsün ekonomik maliyetini asgari düzeylerde tutmak için destek paketlerini ortaya koyuyorlar. Bizim açıkladığımız 100 milyar TL’lik paket, GSYH’nin yüzde 2.3’üne denk geliyor. Bir aylık periyot için yeterli olabilir. Ancak virüsün etki süresi uzadıkça alınacak yeni tedbirlerle birlikte bu rakamın yüzde 5 ila yüzde 10 arasında bir noktaya yükselmesi gerekebilir.

Bu kapsamda şu ilave tedbirlerin alınması düşünülebilir:

KAMU ALIMLARI

• Devlet, belli sektörlerde daralan talebi karşılamak adına mal ve hizmet satın alımları gerçekleştirebilir. Kamu alımları özellikle birçok farklı alt sektördeki şirketleri etkileyen ana sektörler için düşünülebilir. Örneğin; turizm, otomotiv ve tekstil.

- Otellerin boş kalan yatak kapasitesinin bir kısmı kamu tarafından satın alınabilir. Oteller bunun karşılığında devletin ilerleyen aylarda ve yıllarda gerçekleştireceği etkinlikler için lazım olacak salon ve odaları kamu kurum ve kuruluşlarına tahsis edebilirler.

- Önümüzdeki yıl kamunun yapmayı planladığı otomobil ve araç alımları öne çekilebilir. Bunlar Türkiye’de yerli üretim yapan şirketlerden bu yıl içerisinde satın alınabilir.

- Kamu, üniforma alımı ve sosyal yardım kapsamında dağıtılacak giyim ürünleri gibi önümüzdeki bir yıl boyunca vermeyi planladığı siparişleri, parasını peşin ödeyerek önden gerçekleştirebilir.

Farklı sektör için de benzer kamu alımları devreye girebilir. Kamu, bu alımlar sayesinde reel sektörü ve tedarik zincirlerini ayakta tutarak üretime ve istihdama ciddi katkı sağlar.

DESTEK POLİTİKALARI

• Destek politikalarını ödemeler sistemi ve tedarik zincirinin her halkasını hesaba katarak şekillendirmemiz gerekiyor. Bu halkalardan herhangi biri finansal yükümlülüklerini yerine getiremezse diğer halkaların bundan olumsuz etkilenmesi kaçınılmazdır. Örneğin, çekini veya kirasını ödeyemeyen bir şirket, başka şirketlerin nakit akışını ve ödemelerini olumsuz etkileyecektir. Çek, kira ve maaş gibi ödemelerin en az sorunla gerçekleştirilebilmesi için kamu tarafından gerekli likiditenin doğrudan veya dolaylı yollarla kapsayıcı olarak reel sektöre aktarılması çok kritiktir. Bu kapsamda kamunun şirketlere sunduğu finansman imkanlarının çeşitliliği, miktarı ve vadesinde ilave genişlemelere gidilebilir.

Türkiye’de yaygın olarak kullanılan vadeli çekler Merkez Bankası’nın para politikası sınırlarının kısmen dışında kalıyor. TCMB, özel bankaları da kapsayacak şekilde bir mekanizma kurarak çeklerin sorunsuz bir şekilde tahsil edilmesine destek verebilir. TCMB, bankalara kendilerine gelen çekleri, bunları kesen şirkete ilgili tutar kadar ilave kredi limiti açarak hamiline ödemelerini isteyebilir. Bu ilave kredilerin ilk 6 ayı geri ödemesiz şekilde düzenlenebilir. TCMB bunun karşılığında bankalara çeşitli kanallardan finansman imkanları sunabilir. TCMB bu sayede çekleri para politikasının kontrol sınırlarını içine daha fazla katarak yurtdışındaki örneklerde olduğu gibi özel şirketlere kriz zamanlarında likidite sağlamak için ilave bir mekanizma yaratmış olur.

HİSSE ALIMLARINA FON

• TCMB, kritik sektörlerde faaliyet gösteren şirketlere destek vermek için Türkiye Varlık Fonu (TVF) ile ortak bir mekanizma kurarak dolaylı yoldan hisse alımlarına fon sağlayabilir. Bu mekanizmada TCMB, ilk etapta TFV’nin çıkaracağı tahvilleri satın alır. TFV, elde ettiği bu likiditeyi borsada işlem gören kamu şirketlerinin ve kritik sektörlerde faaliyet gösteren bazı özel şirketlerin hisselerini satın almak için kullanır. TVF, virüsün etkisi ortadan kalkmaya başladığı dönemden itibaren özel şirketlerle masaya oturup hisselerin zamana yayılarak yeniden şirketlere devrini gerçekleştirebilir.
• Üretim maliyetlerini azaltmak için sanayiye verilen elektriğin fiyatında bu yıla mahsus yüzde 5 ila 10 arasında indirime gidilebilir.

03 Nisan 2020 Cuma