İstanbul’da belediyeciliğin geçmişi, geleceğe ne söyler?

İstanbul’da son yüz yıl içerisinde 31 belediye başkanı görev yapmış. Bunun en kısasını 18 günlük süre ile Turan Ertuğ, en uzununu ise 13 yıl ile Kadir Topbaş, 12 yıl ile Muhittin Üstündağ ve 11 yıl ile Lütfi Kırdar paylaşmış. 

Bazıları atama ile bazıları seçimle işbaşına gelmiş. Bazıları da valilikle birlikte yürütmüş. Cumhuriyet sonrası İstanbul’un ilk Belediye Başkanı (Şehremini) Haydar Bey olmuştur. Cumhuriyet ilan edildiği sırada zaten İstanbul Valiliği yapmakta olan Haydar Bey, Şehreminliği vekaletine de tayin edilmiştir. Daha sonra ‘Şehreminliği ve Şehremaneti ‘gibi unvanlar kaldırılarak ‘Belediye’ resmi ifade haline gelmiştir. 

Aslında İstanbul’da ‘belediye ve riyaseti’ tarihine bakıldığında fethin hemen ertesi günü yani 30 Mayıs 1453’te Fatih Sultan Mehmet Han’ın Hızır Bey’i ‘İstanbul Efendisi’ unvanıyla, İstanbul Kadılığı’na tayin etmesi ile başlamıştır. Bugünkü anlamda aynı zamanda belediye başkanlığı sorumluluğunu da ihtiva eden İstanbul Kadılığı, şüphesiz Devleti Aliye’de büyük önemi haiz bir görevdi. Nitekim Hızır Bey’in de sorumlulukları belirtilirken “narhı ondan başkası koyamaz, esnafın birinci derecede müracaat edeceği mercidir; esnafa, çarşı pazara belediye vergisini koymak, denetlemek, cezalandırmak ona aittir” gibi hükümler de bunu ifade etmektedir. 

Şehremaneti geleneği ‘Kadı, İhtisap Ağası, Şehremini, Belediye Reisi ve Belediye Başkanı’ gibi unvanlarla kesintisiz olarak günümüze kadar devam etmiştir. 

★       ★       ★

1923 yılında Ankara’nın başkent ilan edilmesinden sonra doğal olarak önceliğin yeni başkente verilmesi, dikkatleri İstanbul’dan uzaklaştırmış, zaten sınırlı olan kaynaklarda önceliği Ankara almıştır. Bu durum genel harbin ve işgal dönemlerinin yükünü de çekmiş olan İstanbul için belediye hizmetlerinde büyük sıkıntılar oluşturmuştur. 8 Mart 1984 tarihli Büyük Şehirlerin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile İstanbul’da iki kademeli büyükşehir belediye yönetimi modeline geçilmiş ve 1984’te yapılan mahalli seçimlerde İstanbul’un ilk büyükşehir belediye başkanı Bedrettin Dalan olmuştur. 27 Haziran 2008 tarihinde 5747 sayılı kanun ile ilk kademe belediyelerinin tüzel kişilikleri kaldırılmış ve bu belediyelerin bazıları mahalle olarak bir ilçeye katılırken, bazıları birleşerek yeni ilçe belediyeleri kurulmuştur. Eminönü belediyesinin de tüzel kişiliği kaldırılarak Fatih ilçesine dahil edilmiştir.

İstanbul’un yüzyıllık yönetim deneyimi göstermektedir ki, İstanbul ülkeye hizmet ve siyasi liderlik açısından stratejik önemi haizdir. 

Zira İstanbul, günümüzde demografik ve sosyolojik olarak küçük bir Türkiye’dir. Aynı zamanda bir finans merkezidir. Gelinen nokta itibariyle bu şehrin konumu ve fonksiyonu belirlenmiş, Cumhuriyetin ilk yıllarındaki biraz da günün koşulları gereği ortaya çıkan Ankara-İstanbul çekişmesi ortadan kalkmıştır. Her iki şehir de birbirlerini tamamlayıcı özellikleri ve rolü itibariyle ülkenin vazgeçilmezi haline gelmişlerdir. Görünen bir başka önemli husus ise atama veya vekil olarak değil, seçimle iş başına gelen başkanların bu şehre daha belirgin hizmet ettikleridir.    

★       ★       ★

Yüzyıllık İstanbul belediyeciliği içerisinde bir diğer önemli husus ise ülkeyi uzun süre yönetecek bir lider çıkarmış olmasıdır. 27 Mart 1994-6 Kasım 1998 tarihleri arasında Büyükşehir Belediye Başkanlığı görevi yapan Recep Tayyip Erdoğan’ın siyasi bir lider olarak belirmesi ve kurduğu partinin genel başkanlığına seçilerek aralıksız bütün genel seçimleri de kazanarak Başbakan ve Cumhurbaşkanı sıfatı ile ülkeye hizmet ediyor olmasıdır.

Sözün özü; sadece ülkemizin değil, bu coğrafyanın en önemli yönetim merkezi geleneğine sahip olan İstanbul; kültür, sanat, eğitim, finans, ticaret, turizm, insan kaynağı varlığı ve yönetimi açısından küresel bir bakış açısına sahip, medeniyetlerin harmanlandığı vazgeçilmez bir şehir hükmündedir. Türkiye’yi ve İstanbul’u yönetenler, bu şehrin geçmişine bakarak yeni yüzyılını kurgulamakla mükelleftirler.

12 Şubat 2024 Pazartesi