Bu sıralar her şey değişiyor ya... Dünyanın jeopolitik mimarisi değişiyor. Teknolojiler değişiyor. Ekonomik işleyiş değişiyor. İş yapma biçimleri değişiyor. Tabii, sermaye de değişiyor.

Farkındasınızdır, son dönemde bir ‘dokunulamayan sermaye’ kavramı çıktı ortaya... ‘Dokunulmazlık’ hukuki anlamda değil. Elle tutamadığımız, gözle göremediğimiz, ‘maddi olmayan’ anlamında ‘dokunulamayan’ bir sermaye ile karşı karşıyayız.

Yabancılar, bu değişimi ‘tangible’ ve ‘intangible’ kavramlarıyla ifade ediyor. Görünen o ki, sermaye ‘tangible’ yani somut, dokunulabilir niteliğinden ‘intangible’ dedikleri, fiziksel olmayan, elle tutulur, gözle görülür olmayan, bir başka ifadeyle dokunamadığımız bir boyuta doğru hızla yol alıyor.

★ ★ ★

Şimdilerde işte bu sermayenin kaynaklık ettiği bir ‘dokunulamayan ekonomi’ yükseliyor. Bugün dünyanın en büyük şirketlerine bakın. Örneğin piyasa değeri en yüksek 10 şirketine... Tablo son 20 yılda hızla değişmeye başladı. Ağırlık gözle görünür, elle dokunulur işlerden nasıl tam tersine kaydığını izleyebiliyorsunuz.

Son 10 yılda ise bu süreç iyiden iyiye hızlandı. Özellikle de gelişmiş ülkelerden başlayarak dünyayı avucuna alan finansal krizin yaşandığı 2009’dan bu yana... 10 yıl önce petrol şirketleri gibi geleneksel endüstrilere dayanan şirketlerin dünyanın en değerli 10 şirketi arasında bariz ağırlığı, 10 yıl sonra 2019’da bariz biçimde ‘nesnelerin interneti’ kavramı üzerinden tanımlanan yeni tür şirketlerle yer değiştirdi.

★ ★ ★

Bir örnek vereyim... Bugünün en büyük teknoloji şirketlerinin toplam varlığı içerisinde makine, teçhizatın payı yüzde 5’i geçmiyor. Bugün 1 trilyon doların üzerindeki piyasa değeri ile dünyanın en büyük firması kabul edilen Microsoft’a bakın, makine ve cihaz gibi ‘dokunulabilir’ sermayenin toplam varlığındaki payı yüzde 4. Gerçekten de Microsoft’un, şöyle makineleri tıkır tıkır çalışan hangi fabrikası gözünüzün önüne geliyor? Yok ki, nereden gelsin...

Yine ilk sıraları paylaşan Amazon ya da Google’ın ana şirketi Alphebet için de durum farklı değil. Bakın listeye, artık dünyanın dev şirketleri görünmeyen, dokunulmayan şirketler!

★ ★ ★

Sermayedeki değişimi üç kategoriye ayırarak detaylandırmak mümkün: Birincisi, Microsoft, Google, Facebook gibi birçok öne çıkan ‘teknoloji’ şirketinin temelinde yazılım var. Eskiden bu yazılımların kayıtlı olduğu CD’leri bari görebiliyor, dokunabiliyorduk. Nesnelerin interneti yaygınlaştığından beri o da yok. Görmüyoruz ama ‘indirebiliyoruz’. Adeta elektrik gibi, göremiyorsunuz ama çarpıyor. Bu sermayenin ikinci bir ‘görünmeyen’ yüzü daha var. Bu yüz, tasarım, araştırma-geliştirme, veri madenciliği gibi alanları kapsıyor. Eğlence dünyasına yönelik oyunlar da bu alanının içerisinde. Yazılım bu yüzde de önemli bir role sahip. Üçüncü kategoride ise eğitim var. Pazarlama ve şirketlerin organizasyonu var. Tabii finansman da... Bu alanlar daha önce de vardı. Bunlara zaten tam dokunamıyorduk ama şimdi dijitalleşmeyle birlikte dokunulmazlık tarafları iyice belirginleşiyor. Uzaktan eğitim, e-kitap, dijital pazarlama gibi...

★ ★ ★

Blockchain, yapay zeka, 5G teknolojisi... Sayın sayabildiğiniz kadar. Yeni teknolojilerin ortaya çıkardığı neredeyse bütün yeni işler, görünmeyen, dokunulmayan ekonomi kaynaklı. Belki 100 yıl iddialı olur ancak en az birkaç on yıl daha da öyle olacağı anlaşılıyor. ‘Dokunulmayan ekonomi’ ne iş yapıyor olursak olalım hepimizi etkileyecek. Çok yakında, çok daha fazla hissedeceğiz.
Sizinle bu sayfada paylaştığım en taze, ‘en büyük şirket’ sıralamasında ikinci sırada yer alan Amazon, Türkiye’ye geleli daha bir yıl bile olmadı. Amazon ve temsil ettiği e-ticaretin perakende sektörünü nasıl değiştirmekte olduğunu görüyoruz.

Ya pazar paylarındaki değişim? Onu da yakında hissedeceğiz. ‘Nereden biliyorsun’ derseniz Amerika’dan biliyorum. Ortada rakamlar var. Bu yıl bitmeden ABD’deki tüm e-ticaret satış hacminin yarısını tek başına Amazon yapıyor olacak.

Amazon, ‘bulut’ teknolojilerinde de yüzde 35 pazar payına sahip. Elle tutamıyorsunuz ama işler tek elde toplanıyor.

★ ★ ★

Amazon sadece bir örnek. Dokunamadığımız, elle tutamadığımız sermaye, varlığın büyük bölümünü oluşturmaya başladı. Bu gelişmenin iş hayatına gelmekte olan değişimi mutlaka fark ediyoruz ancak sonuçlarının neler olabileceği, işimizi nasıl şekillendireceği konusunda fazla kafa yormuyoruz. Amazon, Türkiye’de faaliyetlerine 2018 eylül ayında başladı. Aynı tarihte, şirketin kurucusu Jeff Bezos, dünyaya şunları söylüyordu: “Amazon, batmayacak kadar büyük değildir. Aslında bir gün Amazon’un tükeneceğini ve batabileceğini tahmin edebiliyorum. Büyük şirketlerin yaşam döngüsüne bakacak olursanız, hayatta kalış sürelerinin 30+ yıl olduğunu görürsünüz. 100+ yıl değil. Şirketlerin hayatta kalma sürelerini uzatmalarının en kilit noktası, müşteri konusunda takıntılı bir tutum içinde olmasıdır. Ve bunun aksine kendi içlerine hapsolmamasıdır. Müşteri yerine kendi içimize odaklandığımızda, sonumuzun başlangıç noktasında yer aldığımızı bilelim.”

‘Dokunulmayan ekonomi’ her ne kadar dokunamasak da bir gerçek. O herkese dokunuyor. Bu alanın nimetlerinden pay almanın yol ve yöntemini geliştirmek KOBİ’lerimiz için yaşamsal önemde. Yol ve yöntem geliştirirken neye odaklanılması gerektiğini ise Bezos net biçimde vurguluyor: Müşterileriniz...

SERMAYE OLMADAN KAPİTALİZM

Bu yazıda ele aldığımız konularla ilgili olarak bir süre önce bir kitap yayımlandı. Adı: Sermaye Olmadan Kapitalizm... (Capitalism Without Capital) 2017 sonunda yayımlanan bu kitabın yazarları Jonathan Haskel ve Stain Weslake. ‘Bill Gates’in elinde düşürmediği kitap’ olarak da anılan bu çalışmada ‘dokunulmayan ekonomi’ anlatılıyor. Microsoft’un kurucusu, GatesNotes blog’una kitap için ‘global ekonominin yeterince dikkate alınmayan en büyük trendlerinden biri’ diye not düşmüş.

DOKUNULMAYAN İLE DOKUNULUR OLANIN İŞBİRLİĞİ

Yazılım için üretim hattı, otomobillerin üretim hattından radikal olarak farklı. Yine de bu, ‘dokunulabilir’ elle tutulabilir sermayenin tamamen saf dışı kaldığı anlamına gelmiyor. Önümüzdeki dönem, ‘dokunulabilir’ ve ‘dokunulmayan’ sermayelerin daha fazla işbirliğine tanık olacak. Son örneklerden biri, BMW-Tencent işbirliği... Piyasa değeri bakımından dünyanın en büyük şirketler sıralamasında, 2019’un ilk 6 aylık sonuçlarına göre en büyük 10 firma arasında yer alan Çinli oyun üreticisi Tencent, geçenlerde BMW ile otonom otomobillerin geliştirilmesi üzerine Çin’de kurulacak bir tesis üzerinde anlaştı. İki firmanın mühendisleri bu tesiste otonom sürüş teknolojileri geliştirecek.

‘BRAIN’ DEVRİMİ

Brain son dönemde ortaya çıkan yeni bir tanım. Daha çok, ‘brain devrimi’ olarak anılıyor... Bildiğiniz gibi ‘brain’ İngilizce ‘beyin’ demek. BRAIN tanımının ise doğrudan ‘beyin’ sözcüğü ile bir ilgisi yok. Ama ‘beyin’ sözcüğü tanıma da oldukça yakışmış. Nedeni ‘brain’ kelimesini oluşturan kavramlarda gizli. ‘Brain’ tanımı bazı kelimelerin baş harflerinden oluşuyor: ‘b’ harfi ‘biyoteknoloji’, ‘r’ harfi robotiks, ‘a’ ve ‘i’ harfleri, ‘artificial intelligence’ yani ‘yapay zeka’ kavramını, ‘n’ harfi ise nanoteknoloji’ kelimesini temsil ediyor. ‘Brain’ devriminin kime ne faydası dokunacak şimdiden kestirmek zor. Ancak belli ki, önümüzdeki dönemde, hayatımızı en çok ‘brain’ tanımının içeriğini oluşturan alanlar etkileyecek. İşlerimizi, iş yapma biçimimizi değiştirecek.

DEV ŞİRKETLER SIRALAMASI 10 YILDA DEĞİŞTİ
(şirketlerin yılın ilk yarısı itibariyle piyasa değerleri, milyar dolar)

2009
PetroChina	367
Exxon	341
ICBC	257
Microsoft	212
China Mobile	201
Wallmart	189
China Communication	182
Petrobras	165
Jhonson+Jhonson	157
Shell	156
2019
Microsoft	1,050
Amazon	943
Apple	920
Alphabet	778
Facebook	546
Berkshire Hathaway	507
Alibaba	435
Tencent	413
Visa	379
Jhonson+Jhonson	376

26 Temmuz 2019 Cuma