Ansiklopedi fikri nereye evriliyor?

Ülkemizin en önemli telif ansiklopedisi olan ve 33 yılda 44 ciltlik doğru bilgi için başvuru kaynağı çıkaran İSAM, geçtiğimiz hafta 33. yaşı nedeniyle bir belgesel film hazırladı. Bu vesile ile ansiklopedi fikri kamuoyunda gündem oldu ve kendi çapında nitelikli bir tartışma ortamı oluşturdu. Bizce, kısmi eleştiriler, 33 yıl içerisinde ilk kez bir tanıtım yapılmasından dolayı beklentilerin çok yüksek olmasından kaynaklanıyor. Aslında, belgeselin en önemli sonucu; ansiklopedi fikrinin kamuoyu gündemine gelmesi oldu. Bu yazı için de vesile oldular, emeği geçenlere teşekkürler.

Biraz geriye sarıp yeni jenerasyon için kısa bir hatırlatma yapalım. Bizim gençliğimizde bir ansiklopediye sahip olmak çok prestijli bir işti. Sık kullandığımız bir temel kaynak idi. Gazeteler de kupon biriktirenlere çeviri ansiklopedi hediye ederdi. Her ev bir şekilde bir ansiklopediye sahip olma gayretinde olurdu. Ödev yaparken, bir konuyu merak ettiğimizde ilk başvuru kaynağımız idi. Sözlük kullanmanın başka bir versiyonu gibi idi. 

BİLGİ VE GÜVEN

Sorulan her şeye anında cevap verebi-lenlere ‘ansiklopedi gibi adam’ derlerdi. Bu benzetme, aslında bilginin değerine vurgu yapardı ve iltifat olarak kabul edilirdi. Şimdilerde ‘Google dedeye soralım’ sözü onun yerini aldı ama iltifat vurgusu olmadan. Bilgiye ulaşmak bu kadar kolay olunca ve iltifat da ortadan kalkınca konu nereye evrilir bilinmez. Bu çerçevede bugünün sorusu; bir içerik üretimi olarak ansiklopedi fikri güncelliğini koruyor mu yoksa arkaik duruma mı düştü? Bilgiye ulaşmanın bu kadar kolay ve aynı zamanda karmaşık olduğu bir ortamda bilgi ve güven ilişkisi nasıl sağlanır? Var olan ansiklopedik bilgilerden nasıl istifade edebiliriz? Bilgiden yararlanmanın yaygın rolünü nasıl güncelleriz? 

Ansiklopedi bilgisi, metodolojik olarak aslında sağlam bir bilgi türüdür, objektiftir, kişisel görüş içermez. Müellif, maddesini yazdıktan sonra o bilgi farklı istasyonlardan geçerek tamam hale gelir. Diğer bir ifade ile çok sayıda kişinin emeği olan bir bilgi türüne dönüşür. 

Bu nedenle de güvenirlik katsayısı yüksektir. Küresel kamuoyunun genel kabulü ansiklopedi bilgisinin güvenilir olduğu yönündedir. 

Bu da işin metodolojisinden kaynaklanır. Fakat şüphesiz ki, her toplum kendi yazarları tarafından telif edilen ansiklopediye daha çok güvenir. Bundan dolayı da 33 yıllık bir gayreti ifade eden İsam Ansiklopedisi tamamen telif bir çalışma olduğu için ve dahi dijital olarak sunulduğu ve güncelleme yapıldığı için güvenirliği yüksektir. Bütün bunlardan çıkan fikri hasıla; ansiklopedi fikrinin modasının geçmeyeceği yönündedir. Zira ansiklopedi başlı başına bir içerik üretimidir ve toplumun bu bilgilere ihtiyacı vardır. 

Dijitalleşme ile birlikte ansiklopediyi güncelleme ve ondan istifade etme daha kolay hale geldi. Önemli olan husus ise hızla artan dijitalleşmeye muvazi olarak hem yayıncının hem de okurun adaptasyonudur. Bunun da ötesinde sosyal medya kullanıcılarının bir fikir beyan ettiklerinde ilgili ansiklopedi maddesini referans olarak verebilir olmasıdır. 

TEMALI ANSİKLOPEDİ

Aslında ansiklopedilerin halen güçlü tarafları var. Bunlar; geniş bir yelpazedeki  konularda genel bilgi vermeleri ve temel kavramları anlamada yardımcı olmalarıdır.

Diğer taraftan ansiklopedilerin doğruluk ve güvenilirlik standartları yüksektir. Konuyla ilgili temel bilgileri bir araya getirdiklerinden araştırmacılara hızlı bir genel bakış kazandırırlar. Ansiklopediler, çevrimdışı kaynaklarda bulunan bilgileri doğrulamak için de kullanışlıdır. Netice-i kelâm; çağımızda ansiklopedi fikrinin ölmeyeceği, aksine gelişeceği yönündedir. Bu nedenle temalı telif ansiklopedilerin hazırlanmasına ve güncellenmesine ihtiyaç bulunuyor. Ansiklopedi yöneticileri de güncelleme konusunu ciddi bir gündem yaparlarsa avantajları artar.

Eğitim temalı bir ansiklopedi olarak Türkiye Maarif Vakfı tarafından iki yıldır hazırlıkları sürdürülen ‘Türk Maarif Ansiklopedisi’ bitme aşamasına geldi. Bu türden içerik üreten çalışmalar ansiklopedi fikrini de güncelleyecek ve medeniyetimizin hasılası olan Anadolu irfanının eğitim görüşlerini daha yaygın hale getirecektir. 

28 Ağustos 2023 Pazartesi