Geçtiğimiz günlerde Çin, ender toprak elementleri ve bunlarla ilgili ürün ve teknolojinin ihracatına kısıtlamalar getiren bir karar açıkladı. İki ülke arasındaki ilişkilerde bir yumuşamanın başladığı, iki liderin ay sonunda Güney Kore’de APEC Zirvesi’nde görüşme kararı aldığı bir dönemde işler birden karıştı. Trump, Çin mallarına ek yüzde 100 ihracat uygulanacağı ve görüşmenin yapılmayacağı açıklamasını yaptı, ABD hisse senedi borsalarında keskin düşüş yaşandı. Ne olmuştu?
Olayın ardında, Çin’in ABD’nin uzun yıllardır sürdürdüğü teknoloji ihracat kısıtlamalarına aynı şekilde cevap verme süreci içinde olması yanında iki ülke arasındaki kültürel farklılıklar yatıyor.
ABD’de ve Çin’de ihracat kısıtlaması
ABD’nin Çin ile teknoloji savaşında kullandığı araçların başında kara listeler geliyor; ABD’li kişi ve kuruluşların bu listelere giren kişi ve kuruluşlara herhangi bir ürün, hizmet, bilgi sağlaması yasak. Son yıllarda yasak, üretimde ABD kaynaklı herhangi bir parça, örneğin bir çip kullanan yabancı ülkelerdeki kişi ve kuruluşları da kapsayacak şekilde genişletildi.
Çin de 2020 yılında ABD’dekine benzer bir ihracat kontrol yasası çıkarttı. Aynı yıl ABD’nin kara listelerini örnek alan bir ‘Güvenilmez Kuruluş Listesi’ oluşturuldu. Çin, daha sonra bu altyapıyı belli ABD şirketlerine yasaklar getirmek yanında tüm tedarik zincirine neredeyse tamamen hakim olduğu ender toprak elementi ürünleri ve teknolojisinde ABD’ye kısıtlamalar getirmek için kullanmaya başladı. Çin, elindeki bu koz ile ABD’nin elektrikli araçlar gibi yüksek teknoloji ürünleri, savaş uçakları, füzeler gibi birçok alanda üretimi durdurma olanağına sahip durumda bulunuyor.
Yeni düzenleme
Çin’in tek eksiği, ABD’nin yaptığı gibi yabancı ülke üreticilerini de yasak kapsamına almaktı. Son çıkan ve ortalığı karıştıran karar bununla ilgili. Karar, belli bir grup ender toprak elementi ürünü için yabancı ülkelerdeki üreticilere, ürünlerinin değerinin binde birini aşan miktarda Çin kaynaklı ender toprak elementi veya Çin kaynaklı teknoloji kullanıyorlarsa, ürünlerinin başka ülkelere (yani ABD) satışı için Çin Ticaret Bakanlığı’ndan izin alma zorunluluğu getiriyor. Bu iznin silah sanayisinde faaliyet gösteren veya Çin’in kara listesinde olan kuruluşlarla onların yüzde 50 ve üstünde pay sahibi olduğu kuruluşlar için prensip olarak verilmeyeceği, ABD’nin Çin’e sağlanmasını yasakladığı nitelikteki çiplerin üretimi için kullanımlarda talep bazında değerlendirmeye tabi olacağı belirtiliyor.
Neden şimdi?
Yeni düzenleme, kısa bir süre öncesinde ABD’nin teknoloji sağlama yasağını, kara listedeki kuruluşların onların yüzde 50 ve üstünde pay sahibi olduğu kuruluşlara genişletme kararı üzerine alınmıştı. Ülke liderleri ilişkilerde yumuşama doğrultusunda bir anlayışa varmış ve görüşme kararı almışken böyle bir girişim, Çin kültüründe diğer ülkelerde olduğunda ciddi bir saygısızlık olarak değerlendirilir. Buna tepki olarak alınan karar ay sonundaki görüşmede Xi’nin elini güçlendirecek.