FATİH OKTAY

Graham Allison’un sık sözü edilen tarihte egemenlik çatışmalarını ele alan çalışmasına göre, son 500 yılda dünyada yeni bir gücün yükselerek egemen güce yaklaştığı 16 durumun 12’sinde sonuç savaş olmuştu. Büyük güçlerin aynı zamanda nükleer güçler olması, günümüzde büyük çaplı sıcak savaşların başlatılmasını zorlaştırsa da dünya soğuk savaşlara, gizli savaşlara, sınırlı sıcak savaşlara açık durumda. Böyle savaşların da insanlığın sonunu getirecek büyük bir savaşa kapı açma olasılığı var.

Covid-19 salgını sonrasında Trump yönetiminin politikalarına, Çin’i ekonomik, teknolojik, politik olarak dışlamaya, yalnız bırakmaya, Çin’e karşı bir küresel cephe oluşturmaya yönelik bir ‘soğuk savaş’ yaklaşımı hakim olmuştu. Biden döneminde Çin’in ekonomik ve teknolojik gelişimini yavaşlatmaya yönelik çabalar sürse de soğuk savaş yaklaşımından uzaklaşıldı. Ancak önümüzdeki yıllarda ülkede Trump veya bir benzerinin başkan olma olasılığı giderek artıyor. Bu, bir durumda ABD-Çin soğuk savaşının hâlâ gündemde olması anlamına geliyor. Biden yönetiminin de mevcut çabaları ile Çin’in yükselişini önlemekte başarılı olamazsa bir soğuk savaş ortamına yönelme olasılığı bulunuyor.

SATIN ALMA GÜCÜ PARİTESİ

Birinci Soğuk Savaş, İkinci Dünya Savaşı sonrasında başlamış, 40 yıl kadar sonra 1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılması ve ABD’nin galibiyeti ile sonuçlanmıştı. Ancak olası yeni bir soğuk savaşta durum çok farklı olacak. Sovyetler Birliği ekonomisi, ABD’ninkinin iki veya üçte biri büyüklüğündeydi; ülkenin özellikle askeri olmayan teknolojisi ABD’nin gerisindeydi, ülke bilgi teknolojileri alanında ABD’nin çok gerisinde kalmıştı. Sovyetler Birliği’nin çöküşünde askeri harcamaların ekonomiye yükü önemli rol oynamıştı; ülkenin yatırım yapma kapasitesi hem askeri harcamalar hem ekonomik gelişme için gerekli sivil yatırımları karşılamaya yetmemişti. Çin ise satın alma gücü paritesiyle ABD’ninkinden büyük ve çok daha hızlı büyüyen bir ekonomiye sahip; belli alanlarda dışa bağımlılığı olsa da teknolojide ABD’nin çok gerisinde değil, bilgi teknolojilerinin belli alanlarında ise bir miktar önünde bulunuyor. Bunlardan da önemlisi Çin’in ABD’nin birkaç katı yatırım yapma kapasitesine sahip olması, geçen soğuk savaşta rakibini zorlayan yatırım yapma kapasitesinin bu sefer ABD’yi zorlayacak olması anlamına geliyor. Bu durumda ilkinden 40 yılda galip çıkan ABD’nin bu soğuk savaşta şansı çok daha düşük görünüyor.

RUSYA İLE İŞBİRLİĞİ OLASILIĞI

ABD ile Çin arasında bir kısıtlı sıcak savaş olasılığı da bulunuyor. Güney Çin Denizi, Tayvan, böyle bir savaş kıvılcımının çakabileceği bölgeler. Çin’in ABD ile küresel bir savaşta değil ama yakınlarındaki bir savaşta baş etme gücü bulunuyor. Çin, böyle bir çatışmada ABD’nin uzakta savaşma gücünün dayanakları olan uyduları ve uçak gemilerini işlev dışı bırakacak teknoloji ve silahlara yatırım yapıyor. ABD’nin haberleşme, konum belirleme (GPS) ve bilgi toplama uydularına karşı kullanılabilecek silahları geliştiriyor. Uçak gemilerine karşı geliştirdiği ‘uçak gemisi katili’ olarak adlandırılan özel balistik füzelere sahip bulunuyor. Sesin 10 katına ulaşan hızlarda uçan, manevra kabiliyeti olan, savunma sistemlerinin kolay başa çıkamadığı hipersonik füze teknolojisinde Çin (ve Rusya), ABD’nin önünde yer alıyor. Bu verilerle yapılan savaş simülasyonlarında ABD ile bölgesel bir savaşı Çin’in kazanabileceği sonucu çıkıyor. Böyle bir savaşta kaybederse ABD’nin, Çin’in enerji ve mal akışı rotalarını keserek cevap vermesi olası görünüyor. Rusya ile işbirliği böyle bir durumda Çin için yaşamsal önem taşıyor. Çin için bir soğuk savaş halinde de Rusya’nın işbirliği aynı derecede yaşamsal önem taşıyor.

Rusya ve ABD arasında da ekonomik ve teknolojik alanda değil ama askeri alanda bir büyük güç çekişmesi yaşanıyor. ABD, dev ekonomisi ve pazarının vazgeçilmezliği nedeniyle dünyada Çin’e karşı bir cephe oluşturmakta zorlanır ama bunu Rusya’ya karşı yapabilir. Çin, Rusya’yı bu durumda yalnız bırakamaz ama oluşan bir cephenin karşısında durmak da doğru bir stratejik hamle olmaz. Bakalım bu satranç ve Go karışımı oyun nasıl gelişecek.

25 Şubat 2022 Cuma