fatih@fatihoktay.com

ABD’nin, özellikle Biden yönetiminin Çin çip savaşının hedefi, Çinli firmaların cep telefonu, bellek gibi alanlarda öne geçmesini önlemekten çok, yapay zeka sistemleri geliştirmede kullanılan çipler üretmelerini engellemek. Ancak Çinli şirketlerin becerileri yanında, yaptırımların uygulanmasındaki zorluklar nedeniyle hedefler tam gerçekleşmedi.

Geçen yıl bu günlerdeki bir yazımızda ele aldığımız, Biden yönetiminin bir teknoloji savaşı ilan etme anlamına gelen ağır yaptırımlardan sonra Çinli çip üreticilerinin bellerini doğrultmasının zor olacağı düşünülüyordu. Ancak geçtiğimiz günlerde yaptırımların ana hedefi olan iki şirketin, sektörü hayrete düşüren ürünleri ortaya çıktı, beraberinde de yeni, sıkılaştırılmış yaptırımlar geldi.

ANA BİLEŞEN

Gelişmelerin geri planını özetleyelim: Çip teknolojisinde gelişmenin ana bileşenini kabaca, bir çipte belli bir hacme kaç transistor sıkıştırıldığı ya da çipin içine sıkıştırılan transistorların ne kadar küçük olduğu oluşturuyor. Bu boyut, günümüzde nanometre (nm) yani milimetrenin milyonda biri düzeyinde. Günümüzün ileri teknoloji çipleri çoğunlukla 7 nm boyutlarında transistorlar içeriyorsa da teknolojinin ileri sınırı 3 nm düzeyinde. Günümüzde sınıra ulaşabilen sadece iki şirket var: Tayvan’ın TSMC şirketi ve onun biraz gerisinden gelen Kore’nin Samsung’u. ABD’nin Intel’i bu iki şirketle beraber anılırdı ama geçtiğimiz yıllarda geriye düştü ve zar zor 7 nm çip üretimine yakın zamanda ulaşabildi.

EN YAYGIN KULLANIM 

Küçük bir alana çok fazla beceri sıkıştırmayı gerektirdiğinden en ileri çiplerin en yaygın kullanım alanını cep telefonları oluşturuyor. Geçtiğimiz yıllarda Apple’ın her yeni iPhone için tasarladığı yeni özellikleri destekleyecek işlemcilerin yarattığı talep, çip üretiminde daha küçük boyutlara gidişi sürükleyen ana etken oldu. Apple, yeni telefonları için yeni özellikleri destekleyecek işlemcilerin teknik tasarımını yapıyor, giderek daha çok transistor gerektiren işlemcileri belli bir alana sıkıştıracak teknolojiyi de TSMC 

(bir ara Samsung da) geliştiriyor. 

HUAWEI SAHNEYE ÇIKTI

2018 yılında sahneye Huawei de çıktı. 

O yıl dünyada 7 nm işlemci çipi içeren iki akıllı telefon üreticisi vardı; Apple ve Huawei. Huawei de, Apple gibi kendi işlemcilerinin tasarımını yapıyor ve bunları TSMC’ye ürettiriyordu. Aynı yıl Huawei küresel telefon satışlarında Apple’ı geçti. 

2019 yılında Trump yönetimi Huawei’yi, ABD’li şirketlerden ürün ve hizmet almasını izne bağlayan bir kara listeye aldı. Kara listeye o tarihlerden sonra giderek artan sayılarla Çinli teknoloji şirketi girdi; sayı geçen yıl 600’ü aşmıştı. Ancak Huawei bu yaptırımdan fazla etkilenmedi, kendi çiplerini kendi tasarlayıp TSMC’ye ürettirerek ürünlerindeki Amerikan çiplerini ayıklayarak yoluna devam etti ve 2020 yılında Samsung’u da geçerek dünyanın en büyük akıllı telefon üreticisi oldu. Bunun üzerine ABD yönetimi, üretiminde ABD teknolojisi kullanan yabancı üreticilerin de Huawei’ye ürün ve hizmet sağlamasını yasakladı. Bu, TSMC’nin Huawei’ye cep telefonları için işlemci üretememesi anlamına geliyordu ve Huawei akıllı telefon piyasasındaki liderliğini kaybetti, ilk 10 arasında bile tutunamadı.

TEDARİK ENGELİ

Huawei, telefonları için işlemcileri Çin’de ürettirebilirdi. Çin’in önde gelen çip üreticisi SMIC, 14 nm çip üretebiliyordu ve 7 nm üretime hazırlanıyordu. Ancak Trump yönetimi, Hollanda ile anlaşma yaparak ülkenin son teknoloji çip üretimi için gerekli özelliklere sahip ultraviyole litografi cihazlarının dünyadaki tek üreticisi ASML firmasının en son teknoloji bu tür cihazların Çin’e sağlanmasını engelledi.

ABD yönetiminin öncelikli olarak hedefe oturttuğu bir diğer Çinli firma da bellek çipi üreticisi YMTC idi. Şirket, teknolojinin son aşaması 256 katlı bellek çipi üretim sürecini olgunlaştırmış, kitle üretimine geçmeye hazırlanırken, geçen yıl kara listeye alındı ve üretim sürecinde gereken cihaz ve malzemeleri yurt dışından temin edemez hale gelince üretim planlarını askıya aldığını açıkladı.

Geçtiğimiz yılın bu aylarında Biden yönetiminin açıkladığı sert yaptırımlar paketi Huawei, YMTC, SMIC ve diğer Çinli üreticilerin 14 nm’nin ilerisine gitmek bir yana daha geriye düşmelerini sağlamayı hedefliyor; belli firmalar değil, genel olarak Çin’in yurt dışından 14 nm ve altında üretim için gerekli cihaz, malzeme, hizmet, danışmanlık almasını engelleyen yaptırımlar içeriyordu.

SIKILAŞAN ÇİP ABLUKASI

Geçtiğimiz ağustos ayında Huawei yeni akıllı telefonunu tanıttı. Telefon bir 7 nm işlemci çipi içeriyordu. Huawei, iPhone işlemcisinde olmayan özelliklere sahip son derece etkili bir işlemci tasarlamıştı, SMIC de en son teknoloji olmayan ultraviyole litografi cihazları kullanarak bu işlemciyi 7 nm teknolojisi ile üretmişti. Huawei tekrar sahnedeydi. Bunun ardından Biden yönetiminden geçtiğimiz günlerde Çin’e çip teknolojisi ablukasını sıkılaştıran yeni önlemler geldi. Bunların ardından da Çinli bir üreticinin harici disk ünitesi içinde YMTC tarafından üretilmiş, 256 katlı, analistlerin dünyanın en ileri özelliklerine sahip olarak niteledikleri bir çip olduğu keşfedildi. YMTC de yaptırımlara karşın ayakta kalmış ve büyük ilerleme kaydetmişti.

YAPTIRIMLARIN UYGULANMA ZORLUKLARI

ABD’nin istediği sonuçları alamamasında, Çinli şirketlerin becerileri yanında, yaptırımların uygulanmasındaki zorluklar yatıyor. ABD, Çin’in tüm çip sanayisini kapsayan yaptırımlar uygulayamıyor. Çin’in 14 nm’den eski teknoloji çip üretimini sekteye uğratması, dünya çip sektörünü büyük sıkıntıya sokar. Öte yandan Çin, ABD’nin çip üretim cihaz ve malzeme üreticileri için büyük bir pazar. 

Bazı firmaların gelirlerinin yarısı Çin’den geliyor; düşük teknoloji çipleri de kapsama almak bu şirketlerin sonu olur. Aynı şey Japonya, Kore gibi ülkelerin üreticileri için de geçerli olduğundan diğer ülkeleri de buna razı etmek mümkün değil. Düşük teknoloji çipleri bırakıp ileri teknoloji çipleri hedeflemeye çalışan yaptırımlar da ABD açısından istenen düzeyde etkili olmuyor.

ABD’nin, özellikle Biden yönetiminin Çin çip savaşının hedefi, Çinli firmaların cep telefonu, bellek gibi alanlarda öne geçmesini önlemekten de çok, yapay zeka sistemleri geliştirmekte kullanılan çipler üretmelerini engellemek. Bu, yapay zekanın gelmiş olduğu durum ve geleceği nedeniyle ABD için en üst öncelik. Son teknolojiye yakın düzeylerde çip üretmek de Çin için bunu olanaklı kılıyor. Bu konuyu ileride ele alacağız.

06 Kasım 2023 Pazartesi