Çin’de, 20 Mayıs’ta Özel Sektör Promosyon Yasası yürürlüğe giriyor. Yasa, ülkenin parlamentosu niteliğindeki Ulusal Halk Kongresi tarafından görülmemiş bir hızla nisan ayının sonunda onaylandı.
ÖZEL SEKTÖRÜN ZORLU DOĞUŞU
Ülkeye özgü bir sosyalist ekonomi modeli uygulanan Mao döneminde özel sektörün varlığı düşünülemezdi bile. Özel girişime, piyasa ekonomisine geçiş sürecinin başlarında kitabına uydurularak yeşil ışık yakılsa da ülke yöneticileri gelişimin motoru olarak büyük devlet şirketleri ve yabancı şirketleri görüyordu. Bunun yansıması olarak da imkanlara erişim açısından önce devlet şirketleri, ardından yabancı şirketler, en sonda da ülkenin özel şirketleri geliyordu.
Devlet şirketleri her alanda faaliyet gösterebilirken, yabancı şirketler daha kısıtlı, ülke özel sektörü ise daha da kısıtlı bir alanda faaliyet gösterebiliyordu. Banka kredileri, tahvil piyasası, hisse senedi piyasalarından fon sağlamak, ağırlıklı olarak devlet şirketlerinin imtiyazındaydı.
İDARİ YAPIDAN GELEN ZORLUK
Ülkede özel sektör için bir sorun kaynağını da karar vericilerin farklı şirketlere mesafesini eşit tutmasını zorlaştıran idari yapı oluşturuyor. Ülkenin son derece ademi merkeziyetçi idari yapısı içinde eyalet, il, il altı bölge, ilçe düzeylerindeki yerel yöneticiler son derece geniş yetkilere ve birçok alanda nihai karar verici konumuna sahip. Tüm bu düzeylerdeki yerel yönetimler aynı zamanda devlet şirketlerine sahip durumda. Bu yapı içinde yerel yöneticilerin sahip oldukları geniş yetkileri kendi şirketlerini kayırmadan, diğer şirketler için haksız rekabet oluşturmayacak şekilde kullanmalarını sağlamak son derece güç oluyor.
ÖZEL SEKTÖR POLİTİKALARINDA DEĞİŞİM VE YENİ YASA
Ülkenin 200 milyona yakın şirketinin yüzde 95’ten fazlasını oluşturan, ülke GSYH’sinin yüzde 60’tan fazlasını üreten özel sektörün konumu ve koşulları 2000’lerin ilk yarısından başlayarak gelen kararlar ve düzenlemelerle giderek iyileşti ama hâlâ devlet şirketleri ile tam eşitlik sağlamış durumda değiller. Yeni yasa, hem geçmiş düzenlemeleri bir yasal çerçeveye oturtuyor hem de uygulamasında sorunun da kaynağında olan yerel yönetimlere sorumluluklar yüklüyor.
Yasada devletin, tüm şirketlerin devlet kontrolündeki finansman, teknoloji, veri, toprak, doğal kaynaklar gibi imkanlara erişimde, kamu ihaleleri ve destek programlarından yararlanmada eşitliğini garanti ettiği belirtiliyor. Bu doğrultuda merkezi ve yerel yönetimlerin ekonomiyi etkileyen kararlar, düzenlemeler ve yasaların oluşma sürecinde özel sektörün görüşlerinin de alınması ve bunların kurulacak Eşit Rekabet Denetleme birimleri tarafından onaylandıktan sonra yürürlüğe girmesi öngörülüyor.
Yasanın hızla uygulamaya sokulmasında ABD ile ticaret savaşları içinde içerde ekonomiyi canlandırma ihtiyacı yanında, ABD’nin ülkenin teknolojik can damarlarına yaptığı hamlelerin yapay zeka alanında DeepSeek gibi özel şirketler tarafından karşılanıyor olması rol oynamış görünüyor.