nurullah.gur@marmara.edu.tr
İktisat; bireylerin, şirketlerin ve politika yapıcıların karar alma süreçlerini inceleyen bir sosyal bilimdir. İktisadi kararları incelerken en çok ihtiyaç duyulan unsurların başında veri geliyor. Özellikle de iktisadi aktiviteyi en ince detaylarına kadar takip edebilmek için. Bu amaç doğrultusunda en yaygın ve en uzun süredir kullanılan veri, gayrisafi yurtiçi hasıladır (GSYH). Ancak, GSYH verisi çeyreklik bazda açıklandığı için iktisadi aktivitenin en güncel halini buradan takip etmek mümkün olmuyor.
Politika yapıcıların iktisadi eğilimleri yakından takip edip, ona göre uygun aksiyonları alabilmeleri için gözlem aralığı daha sık ve detaylı verilere ihtiyaç duyuluyor. Bu gereksinimi özellikle koronavirüs salgını döneminde ciddi ölçüde hissettik. Son 10 yılda iktisadi aktiviteyi aylık bazda ölçmeye çalışan yeni endeksler hayatımıza girdi. İSO İmalat PMI, MÜSİAD SAMEKS, TÜİK Perakende Satış Endeksleri bunlardan bazıları.
TİCARET HACİM ENDEKSİ
Bu yeni göstergeler ekonominin nabzını ölçmek ve daha sağlıklı iktisadi kararlar almak için oldukça faydalı. Ama bu aylık verilerin de iktisadi aktivitede kapsamadığı alanlar var. Bu açığı kapatma yolunda TÜİK’ten yeni bir adım geldi. Ticaret Hacim Endeksi açıklanmaya başladı. Bu endeks, ticaret sektöründe faaliyet gösteren çeşitli tür ve ölçekteki şirketlerin aylık satış hacimlerini ölçmeyi amaçlıyor.
Endeksin geçmiş değerlerine baktığımızda ticaret sektöründe satışların Ocak 2023’te oldukça canlı olduğunu görüyoruz. Son iki yılın zirvesi yüzde 31.8’lik artışıyla Ocak 2023’te yaşanmış. Daha sonra satış hacminde yıllık bazda yavaşlama yaşansa da Temmuz 2023’te yeni bir yükseliş kaydedilmiş. Bu iki ayda yaşanan yükselişin yeni asgari ücret seviyelerinin belirlendiği veya devreye girdiği dönemlere denk gelmesi şaşırtıcı değil. Yüksek enflasyon ortamında ücretli çalışan kesim, satın alma gücü erimeden ürün taleplerini öne çekme eğilimindedir. Bu iki ayda yaşanan yüksek artışlar bununla ilintili olabilir.
6 AYLIK TREND AŞAĞI YÖNLÜ
Ticaret Hacim Endeksi’nin son altı aylık trendi ise aşağı yönlü. Hatta endeksin Ocak 2024 değeri hem aylık hem de yıllık bazda negatif geldi. Bu eğilim, ticaret sektöründe bir daralmaya işaret ediyor. Asgari ücret artışının 2023’tekine benzer bir etki oluşturmaması dikkate değer bir gelişme.
Sıkı para politikasının ekonomiyi soğutucu yöndeki etkilerine dair ipuçlarını bu endeksten görebiliyoruz. Otomotiv yakıtı ve tekstil, giyim ve ayakkabı, bu daralmayı en net deneyimleyen iki ticaret alanı olarak dikkat çekiyor.
Endekse dair veriler birikip yeterli zaman serisi oluştukça ticaret hacmini etkileyen unsurlara yönelik daha nitelikli ve bilimsel yorumlar yapabiliriz. Bu gösterge sayesinde ticaretin nabzını daha yakından takip etme fırsatımız olacak.