Dr. Adnan Veysel Ertemel

Bir teknolojinin omurgası internet tabanlı olduğu sürece o teknolojinin maliyeti uzun vadede sıfıra doğru gitmek durumundadır. Örneğin benim GSM sektöründe çalıştığım 15-20 yıl öncesinde operatörler kendi ağları üzerindeki ses ve veri transferi için çok daha fazla maliyete katlanmak durumunda iken, günümüzde tamamen internet tabanlı olan omurgalar sayesinde maliyetleri ciddi oranda düştü. Eskiden farklı ülkelerdeki operatörler abonelerinin dolaşımı nedeniyle kendi aralarında ciddi ara-bağlantı (inter-connect) ücreti ödemek durumundayken bu ücretler de aynı şekilde düştü. Günümüzde tüketiciler farklı ülkelerdeki sevdikleriyle mesajlaşma programlarından tamamen ücretsiz olarak sesli ve görüntülü görüşebiliyor.

Ünlü ekonomist Jeremy Rifkin, ‘Sıfır Marjinal Maliyet Toplumu’ kitabında tam da bunun altını çizerek sadece iletişimde değil, enerji ve lojistik boyutlarında da artan dijitalleşmeyle birlikte işbirlikçi ağların paylaşım ekonomisi mantığıyla gelişmekte olduğunu ve her üç boyutta da yeni üretim yapma marjinal maliyetinin hızla sıfıra doğru gittiğini belirtiyor. Kısaca üretim teknolojisinin artan dijitalleşmesi ve aracıların kalkmasıyla birlikte verimlilikte ciddi oranda artışlar yaşanırken işgücü, enerji ve lojistik giderleri ihmal edilebilir boyuta indirgeniyor.

ÜRETEN TÜKETİCİ

3 boyutlu (3D) yazıcı teknolojisini bu duruma bariz bir örnek olarak gösterebiliriz. Paylaşımcı bilgi ekonomisinde ‘üreten tüketici’ (prosumer) mantığıyla tüketiciler tasarım sürecine aktif olarak dahil olmakla kalmayıp kendi tasarladıkları ürünleri 1/10 maliyetine 3D yazıcı istasyonlarında üretiyor. Hem hammadde hem de işgücü maliyeti ihmal edilebilir boyutta olan bu süreçte ürün tüketicinin yanı başında üretildiği için lojistik maliyeti de sıfırlanmış oluyor. 3D yazıcının olmadığı durumlarda da Endüstri 4.0 mantığındaki robotik sistemlerle üretim ve dağıtımda kullanılan otonom araçlar düşünüldüğünde işgücü ve enerji maliyeti açısından marjinal maliyetin hızla düşeceği söylenebilir.

YENİLENEBİLİR ENERJİ

Paylaşım ekonomisi temelli benzer internet ağlarının yakın gelecekte yenilenebilir enerji konusunda da hayata geçeceğini söyleyebiliriz. Tüketiciler evlerinin çatısında bulunan akıllı güneş enerji panellerinde üretilen enerji fazlasını blockchain (kayıt zinciri) tabanlı aracısız enerji ağları üzerinden enerji ihtiyacı olan komşularıyla paylaşabilecek. Böylece uzak mesafe enerji iletiminde yaşanan enerji kaybı da ortadan kalkacak. Yenilenebilir teknoloji ve güneş enerji panellerinde beklenen teknolojik ilerlemeyi bilgisayar kapasitesinde yıllar içinde yaşanan gelişmeye benzetebiliriz. On yıllar öncesinde bir bilgisayar bir oda büyüklüğünde iken günümüzde yüksek kapasiteli bir bilgisayar parmak ucumuza sığacak oranda küçüldü. Benzeri şekilde şu anda henüz görece erken aşamasında olan yenilenebilir enerji teknolojisinde gelecekte aynı yüzey boyutundaki bir güneş paneliyle günümüzdekinden çok daha fazla enerji üretileceği öngörülüyor. Öyle ki, normal oranda enerji tüketen bir ailenin evinin çatısında üreteceği enerjinin tüketiminden fazla olması bekleniyor. Böylece enerji maliyetinin de hızla sıfıra doğru gittiğini söylememiz mümkün.

24 Temmuz 2020 Cuma