Afrika kıtasında ihracat ve ithalat konularında öncü finans kurumu olmak üzere 1993’te kurulan Afreximbank, kıtanın en büyük bankasına dönüşmüş durumda. Banka, 2026 yılına kadar Afrika içi ticaretteki finansman açığını kapatmak için 26 milyar dolar kaynak sağlayacak.

İştirakleri arasında Afrika Kalkınma Bankası, Afrika Merkez Bankası ve kısa adıyla PAPSS olarak bilinen Pan-Afrika Ödeme ve Takas Sistemi bulunan Afreximbank, Türk Eximbank ile de çalışıyor. İki kurumun ortak çalışmalarıyla Türkiye’nin Afrika ticareti katlanarak artıyor. 

Afrika’nın kalkınmasını bizzat yine kendilerinden başkasının yönetecek olmadığı gerçeği her geçen gün daha da belirginleşiyor. 1993 yılı ekim ayında Nijerya’nın başkenti Abuja’da, Afrika İhracat ve İthalat Bankası, kısa adıyla Afreximbank, büyük hayallerle kurulurken, bir gün gelip de kıtanın en büyük bankasına dönüşüp Afrika’nın kaderinde hayati önem taşıyacağını o dönemde kestirmek zordu. Aradan geçen 30 yıl gibi kısa bir süre, bu devasa coğrafyanın 54 bağımsız ülkesini büyük bir iktisadi güce dönüştürdü. Dünyanın diğer bölgelerindeki uygulamaları 1960’lı yıllarda bağımsızlaşan ülkelerin yakından takip edip bir an evvel devreye koymasını zorunlu kılıyordu.

ÖNCÜ FİNANS KURUMU

Tüm kıtanın ihracat ve ithalat konularında öncü finans kurumu olarak Afreximbank’ın kurucuları; Afrikalı hükümetler, özel yatırımcılar, Afrikalı kurumlar, Afrika dışından gelen finans kurumları ve finans sağlama amacıyla gelen özel yatırımcılar bir araya gelip kıta içi ve dışı ile ihracat ve ithalatı teşvik etmek ve geliştirmek istedi. 5 milyar dolar kaynak ile kurulan bu bankanın merkezi Mısır’ın başkenti Kahire olarak belirlendi. Banka, 30 Eylül 1994 tarihinde faaliyete geçirildi. 2022 yılı aralık ayı itibarıyla öncelikli olarak Güney Afrika bölgesini kapsaması için Zambiya’nın başkenti Harare, İngilizce konuşulan Batı Afrika ülkelerini temsilen Nijerya’nın başkenti Abuja ve Fransızca konuşulan Afrika ülkeleri adına Fildişi Sahili’nin ekonomik başkenti Abidjan’a ilk şubeleri açıldı. Daha sonra bu ağ içinde Doğu Afrika’yı temsil etmek üzere Uganda’nın başkenti Kampala ve Orta Afrika Bölgesi ülkeleri adına da Kamerun’un başkenti Yaunde ilave edildi. Üyelerinin sadece Afrika Birliği asıl üyeleri arasında yer almalarına öncelik verilirken, istisnai olarak 2023’te ise Karayip Adaları’nda bir temsilcilik açılması hedeflendi. 

İŞTİRAKLERİ DE VAR

Kuruluşundan itibaren Afreximbank, günümüzde 3. başkanı ile başarılı bir şekilde yoluna devam ediyor. İştirakleri arasında Afrika Kalkınma Bankası, Afrika Merkez Bankası ve kısa adıyla PAPSS olarak bilinen Pan-Afrika Ödeme ve Takas Sistemi bulunuyor.

2023 yılı sonuna kadar Afrika’da 15-20 ülkenin daha kıta içinde kendi aralarında ödeme ve takas düzenine katılması bekleniyor. Kısaca PAPSS denen, bir anlamda Pan-Afrika Ödeme ve Takas Düzeni, 2021 yılı eylül ayında uygulanmaya başlandı. Bunun amacı, 54 ülkenin anında sınır ötesi ödemelerinin yerel para birimiyle gerçekleştirilmesidir. İlk önce Batı Afrika Para Birliği Bölgesindeki Gambiya, Gana, Liberya ve Nijerya gibi 9 ülkede test edildi. Bunu gerçekleştirmek için 500 milyon dolarlık bir kaynak kullanıldı. Satın alma işlemleri, para aktarımları, maaş ödemeleri, hisse senedi alım-satımları ve yüksek meblağlı ticari işlemler artık bu yolla gerçekleşebiliyor. Bu uygulama beklendiği gibi geliştiği takdirde her yıl 5 milyar dolar tutarında bir kaynak kıta içinde kalacak ve halen diğer kıtalardaki bankalar aracılığıyla yapılan ödemelere verilmemiş olacak.

Afrika’da kıta ülkeleri arasındaki ödeme ve takas düzeni, bu uygulama tam anlamıyla faaliyete geçene kadar döviz kurları üzerinden yürütülmeye devam ediyor. Fransa tarafından basılan ve 14 ülke tarafından tedavülde tutulan Batı ve Orta Afrika Frankı dahil toplam 54 bağımsız ülkede 42 farklı para birimi bulunuyor. Bu yeni uygulama ile PAPSS’a katılan devletler kendi aralarında kendi yerel paralarının dönüştürülebilir bir kur üzerinden işlem görmelerini geliştirmek için Afreximbank ve tüm üye ülkelerin merkez bankaları ile ortaklaşa çalışıyor. Yine de her yönüyle uygulanması için gerekli süreç henüz tamamlanmadı.

TİCARETE KAYNAK

2026 yılına kadar Afrika içi ticaretteki finansman açığını kapatmak için Afreximbank ek olarak 26 milyar doları bulan bir kaynak sağlayacak. Zaten şu anda 600 büyük bankadan 500 kadarının swift işlemi yapması da bunun bir göstergesi. Hatta bu işlemler Afreximbank’ı kıtadaki en geniş banka ağına dönüştürmüş durumda. 2020-2022 yılları arasında kıta genelinde 50 milyar dolar dağıtarak birçok hükümete, merkez ve ticari bankaya, tüzel kişiye, küçük ve ortak işletmelere destek vermesi ve son ekonomik krizleri göğüslemesi, bu bankanın gücünü ifade ediyor.

Dünyada giderek artan dolarsızlaşma eğilimi yanında Afrika’daki amaç da kısa vadede ABD para biriminden kurtulmak değil. Aslında dolar, yuan ve Euro gibi para birimleriyle uğraşmadan Pan-Afrikan ödeme düzeninin genişlemesi hedefleniyor ve bunun için de Afreximbank 3 milyar dolarlık kaynak ayırdı. Afrika ülkeleri arasında takas ve ödeme yapılırken aracı bankalara verilen işletim ücretleri ortadan kalkacak ve kıta dışına bu işlemler için bir dolar ödeme yapılmayacak. Bu sayede PAPSS’a üye ülkeler arasındaki ticari işlemlerde kendi yerel para birimleriyle bir ödeme düzeni yerleştirip kıta genelini kapsayan bir seviyeye gelmesi sağlanacak.   

DİJİTAL ÖDEME SİSTEMİ

Afreximbank, tüm kıta genelinde ilk dijital ödeme düzenine de hayatiyet verdi. Böylece iç ticaretin teşvikinde bir aşama daha kaydedildi. Alınan neticeler ışığında Afrika ekonomilerinin daha fazla parçalara ayrılmasının önüne geçilerek az gelişmişlik belasını bir an evvel ciddi oranda önlemek olacak. Böylece yabancı para birimlerinin Afrikalılar arası ticari işlemlerdeki müdahaleleri azalacak. Daha da önemlisi kendi aralarında iç ticaret işlemleri hızlanacak ve iç ödemeler bir anlamda evcilleşecek. Böylece kayıt dışı yürütülen tüm ticari faaliyetler mümkün mertebe kayıt altına alınacak ve toplamda 50 milyar doları bulan bu devasa hacim kayıt altına girecek.

KITA TİCARETİNİ GELİŞTİRME

Uluslararası Ticaret Merkezi verilerine göre Afrika ülkeleri arasındaki ticari işlemlerin payı hâlâ düşük seviyede kalmaya devam ediyor. 2020 yılında kıta içi ithalat önceki senede olduğu gibi düşüş yaşadı ve 58.6 milyar dolarda kaldı. Bu, Afrika Birliği’ne tüm üye ülkelerin yaptığı ithalatın sadece yüzde 12 gibi neredeyse onda bir oranında seviyeyi temsil ediyor. Temel sebeplerden biri, Afrika devletlerinin tedavülde tuttukları para birimlerinin fazlalığına bağlı. Eğer PAPSS hakkıyla uygulanırsa Afrika Serbest Ticaret Bölgesi Anlaşması’nın da etkisini artıracak. Gelinen bu noktada elde edilen başarı, çok değil birkaç yıl önce dahi ulaşılması zor onlarca yıllık bir rüyanın gerçeğe dönüşmüş halidir.

Afreximbank ile Afrika içi ticareti geliştirme, çeşitlendirme, genişletme, sanayileşme ve ihracat geliştirme, ticari finansmanda önderlik yapılması, finansla ilgili güç ve elde edilen başarı önemli. Uluslararası kredilendirme kurumlarının bu bankanın işlemlerine verdiği notlar da umut verici. 

TÜRK YATIRIMCILARA FİNANSMAN

Afrika’da her geçen sene sayıları ve iş hacimleri giderek artan Türk firmaları, özellikle Türk Eximbank ile kıtada önemli projeleri gerçekleştiriyor. Afreximbank ile kurduğu yakın işbirliği sayesinde Türk yatırımcıların daha fazla etkinlik yaptıkları gözleniyor. Bu banka, risk paylaşımları da dahil Türk Eximbank ile ticari işlemlerde de çalışmaya hazır olduğunu ifade ediyor. 2021 yılı itibarıyla Türk müteahhitlik hizmetleri toplamda 428 milyar dolarlık ticaret hacmi gerçekleştirirken, Afrika’nın genelindeki payı yüzde 17’lik orana ulaştı ve 73 milyar doları buldu.

Afrika Kalkınma Bankası’nın kıta dışından 25. üyesi olarak Türkiye’nin 2010 yılından itibaren hissedarları arasında yer alması da önemli bir karar. Türk Eximbank, kıta genelinde Afreximbank dışında Trade Development Bank, Ecowas Bank ve Africa Trade Insurance ile de ortaklık anlaşmaları yaparak Türkiye’nin Afrika ülkelerine ihracatını destekliyor. 

10 KAT ARTIŞ

Türk Eximbank’ın 36 yıllık tecrübesi ile Afreximbank’la kurduğu ortaklık, her iki tarafın yatırımcıları ve tüccarı için vazgeçilemez destek anlamına geliyor. Önemli olan, ülkemizde sayıları 15 bini geçen ihracatçılarımızın ihraç ettikleri mal ve hizmetleri çeşitlendirmeleri, ihraç mallarına yeni pazarların kazandırılması, ihracatçıların uluslararası ticarette paylarının artırılması. Türk Eximbank’ın 2022’de ihracatçılara sağladığı 19.6 milyar dolar kredi ve 25.4 milyar dolar sigorta desteği olmak üzere toplam 45 milyar doları bulan kaynak, Afreximbank’ın üye ülkelere sağladığı toplam 50 milyar dolarlık miktara yakın seviyede. Tüm karşılıklı temasların neticesinde Afrika genelindeki ticaretimiz, 2002’de 4.3 milyar dolarlık hacmini aradan geçen 20 yılda 10 kat artırarak 2022’de 40 milyar doları aşacak seviyeye getirdi. 2023 sonu itibarıyla ihracatta toplam 265 milyar doları hedefleyen Türkiye’nin Afrika’daki payının da artmaya devam edeceğine kesin gözüyle bakılıyor.

YENİ HEDEF 60 MİLYAR DOLAR

Kuruluşundan itibaren devamlı gelişen Afreximbank’ın 2022 yılı sonu itibarıyla toplam varlıkları ve garantileri 31 milyar doların üzerine çıktı. Hissedar payları da 5.21 milyar doları buldu. 

2016-2021 yılları arasında kıta ülkelerinin ekonomilerini desteklemek için 50 milyar doları aşan ödemede bulundu.

Özellikle 2020-2021 yıllarında Afrika’da Covid-19’un sebep olduğu menfi sonuçların kontrolü için 50 milyar doların kullanılabilmesi çok önemliydi.

Ayrıca Ukrayna savaşı yüzünden de bazı ciddi tedbirler alındı. Afreximbank, gelecek için daha umutvar olup 

2023-2026 yılları arasında gücünü ikiye katlayıp 60 milyar dolarlık bir hacme ulaşmayı hedefliyor.

10 Temmuz 2023 Pazartesi