Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB) ile SGK, bir yandan teftiş kadrolarını yeni istihdam edilen denetmen ve müfettişlerle güçlendirirken, bir yandan da denetim faaliyetlerini giderek yoğunlaştırıyor. Hal böyle iken işverenlerin yasal yükümlülüklere uyması ve bu konuda bilinçli olması büyük önem arz ediyor. Aksi takdirde ağır para cezalarıyla karşılaşabilirler. Daha da önemlisi SGK teşviklerinden mahrum kalmak söz konusu. Ayrıca bazı durumlarda işyerinde işin durdurulması da tutanak altına alınıyor.
12 BİN İŞYERİNDE DENETİM
Geçen sene Bakanlığın 900 iş müfettişi, 81 ilde denetim gerçekleştirdi. Bu denetimler kapsamında 12 binden fazla işyerinde 2 milyon çalışana ulaşıldı. 1.8 milyar lira işçi ve 710 milyon lira kamu alacağının ödenmesi sağlandı. Mevzuata aykırılıkları gidermeyen işyerlerine 920 milyon lira idari para cezası kesildi. Çalışanlara yönelik hayati tehlike içeren durumları önlemek için 179 işyerinde işin durdurulması kararı verildi.
KAYIT DIŞILIK TEFTİŞLERİ
Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri tarafından rutin olarak yapılan ihbar ve şikayetlere dayalı denetimlerin yanı sıra denetim faaliyetlerinde standardizasyonu sağlamak ve etkinliği artırmak amacıyla 2024 yılı Denetim Programı hazırlandı. Yapılan risk analizi çalışması sonucunda 10 Mayıs 2024 tarihi itibarıyla SGİM’lere denetim programı gönderilerek denetim faaliyetlerine başlanıldı. Bu program kapsamında; kayıt dışılığın yoğun olduğu sektörlerle küçük ölçekli işletmelere yönelik yıl içerisinde risk analizlerine dayalı denetim faaliyetleri planlanarak 108 bin 753 denetim yapıldı.
2024 yılı denetim programı kapsamında yaygın tarama denetimleri, risk odaklı denetimler, yabancı uyruklulara yönelik denetimler ve eksik prime esas kazanç denetimleri olmak üzere toplam 155 bin denetim planlandı ve gerçekleştirildi. Yine Kayıt Dışı İstihdam ile Mücadele (KADİM) servislerince kurumla paylaşılan istihdama ilişkin veriler inceleniyor, denetime gerek kalmaksızın kayıt dışılık tespiti yapılabiliyor. Bu kapsamda Sosyal Güvenlik Denetmenleri ve KADİM servislerince yapılan çalışmalar neticesinde 2024 yılında 19 bin 809 işyerinin kayıt dışı olduğu ve 141 bin 462 kişinin kayıt dışı çalıştığı tespit edildi.
Ayrıca geçen sene SGK müfettişleri sosyal sigorta alanında 3 bin 381 işyerinin teftişini tamamladı. 46 bin 240 sigortalı ile görüşüldü. Denetimlerde 406.517.759,33 TL ek prim matrahının tespit edilmesinin yanı sıra 47.792.352,61 TL idari para cezası kesildi.
NELER İNCELENİYOR?
İşyerlerinde yapılacak teftişte genel amaç, çalışma şartları ve ortamının iyileştirilerek mevzuata uygun hale getirilmesinin sağlanmasıdır. Bu bağlamda şunlar hedefleniyor:
* Çalışan ve işverenleri bilgilendirerek farkındalıklarının artırılması, önleyici denetim ve teftiş yaklaşımının sağlanması,
* Çalışma sürelerinin yasal sınırlara çekilmesi,
* Kayıt dışı ödemelerin kayıt altına alınması, sigortasız çalışmanın önlenmesi, işyerlerinde fiili-kaydi ücret farkının ortadan kaldırılması,
* Varsa yabancı çalışanların çalışma durumlarının kanuna uygun hale getirilmesi, izinsiz yabancı uyruklu işçi çalıştırılmasının engellenmesi,
* Ücret, fazla çalışma ücreti, ulusal bayram ve genel tatil günü çalışma ücreti ödemelerinin kontrolü,
* Ücretlerin tam ve zamanında ödenmesinin sağlanması,
* Mevzuatın öngördüğü yasal kayıt ve belgelerin tutulmasının sağlanması,
* İşyerlerinde kadın işçi ile kısmi süreli çalışanların yasaya uygun olarak istihdam edilmeleri ve haklarının korunması,
* Sektörün risklerinin en aza indirilmesi, yürütülen program çerçevesinde mevzuatın öngördüğü hususlar ve limitler hakkında sosyal tarafların bilinçlendirilmesi,
* Mevzuata aykırılıkların tespit edilmesi durumunda ve/veya kendisine süre verildiği halde aykırılıkları gidermeyen işyerine yasal yaptırım uygulanması ve böylece mevzuata uyumlarının sağlanması.
EN ÇOK RASTLANAN HATALAR
İşverenlerin yaptığı en büyük hatalardan biri, ÇSGB-SGK-İŞKUR-İş Kanunu-İSG ve KVKK uygulamalarının tamamını esas alarak insan kaynakları-muhasebe departmanı işlemlerini yürütmeleri gerekirken bunlardan sadece birini esas alarak işlem yapmaları. Diğer önemli bir husus da maktu-günlük ücret sistemlerinin özellikleri ve gerekleri dikkate alınmadan ücretlendirme ve bordrolama yapılmasıdır. Ayrıca dijital bordrolama ve İK uygulamalarına geçiş süreçlerinde ÇSGB-SGK uygulamaları ve mahkeme içtihatlarına göre tüm risklerin hesaplanmaması da önemli mevzulardan birini oluşturuyor.
KADEMLİ SGK TEFTİŞLERİNİN FATURASI AĞIR
SGK müfettişleri, çok sayıda denetim yapıyor. Bu denetimlerden işverenler için en ağır sonuçlar doğuran yöntem, SGK’ya yapılan bildirimler bakımından riskli olduğu tespit edilen devamlı işyerlerine yönelik ‘asgari işçilik incelemeleri’dir. Bu denetim yönteminde işverenlerin fatura, özlük dosyaları, İK-muhasebe defter ve belgeleri ile diğer tüm belgeler ayrıntılı olarak teftiş ediliyor.
SGK’nın diğer denetim elemanları ise sosyal güvenlik denetmenleridir. Denetmenler de çok sayıda denetim yapıyor. İşyerlerine yönelik en etkili denetimler ise fiili ve kaydi kayıt dışılık ile sahtecilik denetimleridir. Bu denetimler neticesinde işverenlere fark matrah üzerinden ilave prim tahakkuk ettiriliyor. Ağır idari para cezaları, gecikme zammı ve gecikme cezası uygulanıyor. Ayrıca teşvik/destek iptalleri de söz konusu.