Doç. Dr. Nurullah Gür

Koronavirüs yayıldıkça, sosyal mesafe ve tecrit uygulamaları sıkılaştırılıyor. İnsan hayatı için elzem olan bu önlemler ekonomik aktiviteyi haliyle zorluyor. OECD, bir aylık karantinanın ekonomik büyümede 2 puanlık bir kayba neden olabileceğini açıkladı. Ülkeler, virüsün ekonomik maliyetini asgari düzeylerde tutmak için destek paketlerini ortaya koyuyorlar. Bizim açıkladığımız 100 milyar TL’lik paket, GSYH’nin yüzde 2.3’üne denk geliyor. Bir aylık periyot için yeterli olabilir. Ancak virüsün etki süresi uzadıkça alınacak yeni tedbirlerle birlikte bu rakamın yüzde 5 ila yüzde 10 arasında bir noktaya yükselmesi gerekebilir.

Bu kapsamda şu ilave tedbirlerin alınması düşünülebilir:

KAMU ALIMLARI

• Devlet, belli sektörlerde daralan talebi karşılamak adına mal ve hizmet satın alımları gerçekleştirebilir. Kamu alımları özellikle birçok farklı alt sektördeki şirketleri etkileyen ana sektörler için düşünülebilir. Örneğin; turizm, otomotiv ve tekstil.

- Otellerin boş kalan yatak kapasitesinin bir kısmı kamu tarafından satın alınabilir. Oteller bunun karşılığında devletin ilerleyen aylarda ve yıllarda gerçekleştireceği etkinlikler için lazım olacak salon ve odaları kamu kurum ve kuruluşlarına tahsis edebilirler.

- Önümüzdeki yıl kamunun yapmayı planladığı otomobil ve araç alımları öne çekilebilir. Bunlar Türkiye’de yerli üretim yapan şirketlerden bu yıl içerisinde satın alınabilir.

- Kamu, üniforma alımı ve sosyal yardım kapsamında dağıtılacak giyim ürünleri gibi önümüzdeki bir yıl boyunca vermeyi planladığı siparişleri, parasını peşin ödeyerek önden gerçekleştirebilir.

Farklı sektör için de benzer kamu alımları devreye girebilir. Kamu, bu alımlar sayesinde reel sektörü ve tedarik zincirlerini ayakta tutarak üretime ve istihdama ciddi katkı sağlar.

DESTEK POLİTİKALARI

• Destek politikalarını ödemeler sistemi ve tedarik zincirinin her halkasını hesaba katarak şekillendirmemiz gerekiyor. Bu halkalardan herhangi biri finansal yükümlülüklerini yerine getiremezse diğer halkaların bundan olumsuz etkilenmesi kaçınılmazdır. Örneğin, çekini veya kirasını ödeyemeyen bir şirket, başka şirketlerin nakit akışını ve ödemelerini olumsuz etkileyecektir. Çek, kira ve maaş gibi ödemelerin en az sorunla gerçekleştirilebilmesi için kamu tarafından gerekli likiditenin doğrudan veya dolaylı yollarla kapsayıcı olarak reel sektöre aktarılması çok kritiktir. Bu kapsamda kamunun şirketlere sunduğu finansman imkanlarının çeşitliliği, miktarı ve vadesinde ilave genişlemelere gidilebilir.

Türkiye’de yaygın olarak kullanılan vadeli çekler Merkez Bankası’nın para politikası sınırlarının kısmen dışında kalıyor. TCMB, özel bankaları da kapsayacak şekilde bir mekanizma kurarak çeklerin sorunsuz bir şekilde tahsil edilmesine destek verebilir. TCMB, bankalara kendilerine gelen çekleri, bunları kesen şirkete ilgili tutar kadar ilave kredi limiti açarak hamiline ödemelerini isteyebilir. Bu ilave kredilerin ilk 6 ayı geri ödemesiz şekilde düzenlenebilir. TCMB bunun karşılığında bankalara çeşitli kanallardan finansman imkanları sunabilir. TCMB bu sayede çekleri para politikasının kontrol sınırlarını içine daha fazla katarak yurtdışındaki örneklerde olduğu gibi özel şirketlere kriz zamanlarında likidite sağlamak için ilave bir mekanizma yaratmış olur.

HİSSE ALIMLARINA FON

• TCMB, kritik sektörlerde faaliyet gösteren şirketlere destek vermek için Türkiye Varlık Fonu (TVF) ile ortak bir mekanizma kurarak dolaylı yoldan hisse alımlarına fon sağlayabilir. Bu mekanizmada TCMB, ilk etapta TFV’nin çıkaracağı tahvilleri satın alır. TFV, elde ettiği bu likiditeyi borsada işlem gören kamu şirketlerinin ve kritik sektörlerde faaliyet gösteren bazı özel şirketlerin hisselerini satın almak için kullanır. TVF, virüsün etkisi ortadan kalkmaya başladığı dönemden itibaren özel şirketlerle masaya oturup hisselerin zamana yayılarak yeniden şirketlere devrini gerçekleştirebilir.
• Üretim maliyetlerini azaltmak için sanayiye verilen elektriğin fiyatında bu yıla mahsus yüzde 5 ila 10 arasında indirime gidilebilir.

03 Nisan 2020 Cuma

Etiketler : Köşe Yazısı

OSMAN ARIOĞLU

Geçtiğimiz hafta 2025-27 yılları arasını kapsayan Orta Vadeli Program açıklandı. Programda enflasyon ve büyüme rakamlarında revizeler yapıldığını gördük. Geçen hafta sonu kredi derecelendirme kuruluşu Fitch, Türkiye’nin kredi notunu B+’dan BB-‘ye çıkardı. 

Görünümü ise pozitiften durağana çevirdi.

FİTCH KREDİ NOTU

Öncelikle kredi notundan bahsedelim. Bu not artırımından sonra Türkiye’nin kredi notu Güney Afrika ile aynı seviyeye geldi. 

Önümüzdeki dönemde risk priminde de biraz daha iyileşme görebiliriz. Not artırımı zaten bekleniyordu. Kritik konu, görünümün durağana çevrilmesidir. Bir sonraki açıklamada kredi not artırımının biraz zora girmesi gibi görünse de kesin olarak böyle olur demek değildir. 

ENFLASYON VE BÜYÜME RAKAMLARINDA REVİZE

OVP ile 2024 yılı enflasyon hedefi yüzde 33’ten yüzde 41.5’e revize edildi. Aslında Merkez Bankası daha önce 2024 yılı enflasyon hedefini yüzde 38’e revize etmiş ve daha sonraki birkaç toplantısında da yüzde 38’de sabit tutmuştu. Merkez Bankası açıklamasında da 38-42 aralığında bir banttan bahsedildiğini dikkate alırsak yeni hedefin Merkez Bankası açıklamalarındaki üst bant civarı olduğunu ve tutturulabilir görüldüğünü belirtelim. 

Büyüme beklentisinde değişiklik yapılarak 2024 yılı büyüme hedefi yüzde 3.5, 2025 yılı hedefi de yüzde 4 olarak revize edildi. Orta Vadeli Program açıklaması sırasında konuyla ilgili tüm bakanlar masanın etrafında olduğu halde sadece ana başlıkların belirtilmiş olması, içerikle ilgili detaya girilmemesi, kamuoyu nezdinde bir hayli eleştiriye neden oldu. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, OVP açıklaması sırasında konuya ilişkin detayların 25 Ekim’de açıklanacak 2025 yılı programında olacağını ifade etti. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde bütün unsurları ile yetki ve sorumluluğunun Cumhurbaşkanı makamına ait olması, bakanların programın yürütülmesinde yardımcı rol alan aktörler olarak değerlendirilmesi nedeniyle detaylandırmanın Cumhurbaşkanlığı Hükümeti yıllık programı ile olması doğal karşılanabilir. 

OVP’de 2025 yılı büyüme hedefinin yarım puan aşağı çekilerek yüzde 4 olarak açıklanması ile enflasyonla mücadele programında bir gevşemeye gidileceği yönünde değerlendirmeler ekonomideki yavaşlamanın 2025 yılı ilk yarısında da devam edeceği beklentisi ile uyumlu. Daralmanın 2025 yılının bütününe yayılması ise başka sorunları da beraberinde getirebilir. Genel olarak hükümetlerin en tedirgin olduğu konu, ekonomik büyümenin ciddi şekilde yavaşlaması veya durgunluk içerisine girilmesidir. Bu hem işsizliğin artması hem de ülke kalkınmasının ve dolayısıyla da kişi başı milli gelirin düşmesine neden olabileceğinden hassasiyet gösterilmesi doğaldır. Türkiye’de 2002- 2008 yılları arasında yine bir enflasyonla mücadele programı uygulandı. 2001 yılı ekonomik krizi sonrası negatif büyüyen ülkede güven, kararlılık ve istikrarla enflasyonda ciddi bir iyileşme ile birlikte büyüme oranlarında da makul bir seviye izlenebilir olmuştu. 

PROGRAMDA KARARLILIK 

Enflasyonla mücadele programında en kritik konu, beklentilerin doğru yönetilmesi ve toplumun genelinde uygulanan enflasyonla mücadele programına inancın devam ediyor olmasıdır. Enflasyon katılaşmadan bu yılın ikinci yarısı ve 2025’in ilk yarısı biraz daha acı çekilecek dönem olarak kalması koşuluyla sonrasının daha yumuşak bir şekilde devam ettirilmesi mümkün olabilir. Geçen 5-6 yıllık dönemde uygulanan programlar kişiler ile doğrudan bağlantılı hale geldi ve birbiriyle zıt uygulamalar yapıldı. Uygulanan programda da esas tedirgin eden bu noktadır. Bu program, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile endeksli görülüyor. Hazine ve Maliye Bakanı konusunda yapılan spekülasyonların programda ne denli hasara yol açabileceği birkaç hafta önceki asılsız dedikodular ile teyit edildi. Bu dedikoduları gidermek için Sayın Şimşek sosyal medya hesabından iki defa istifa ettiği yönündeki tevatürleri yalanlamak durumunda kaldı. 

Yüksek enflasyon, toplumu her yönüyle bozucu etkilere neden olur. Şu anda en kritik konu, henüz katılaşmamış olan enflasyonu indirmedeki kararlılığın korunmasıdır. Beklenti yönetimi doğru yapılabildiği ölçüde enflasyon ve büyüme hedefleri yakınsanabilir. Yapısal reformların realize edilmesinde de anlayışın değiştiğine yönelik kanaat omurgayı oluşturur. En az iki yıl daha seçim olmaması halen en büyük avantaj durumundadır.

18 Eylül 2024 Çarşamba

Etiketler : enflasyon reyting büyüme Fitch kredi

PROF. DR. NURULLAH GÜR

Türkiye’de enflasyon, yıllık bazda tek haneli rakamları en son Ekim 2019’da görmüştü. Salgın döneminde yüzde 10-20 bandında dolanan enflasyon oranı, Aralık 2021’den itibaren başka bir safhaya geçti. O tarihten bu yana ortalama enflasyon yüzde 57.5 seviyesinde gerçekleşti. Beklediğimiz dezenflasyon süreci, Haziran 2024 itibariyle nihayet başladı. Yıllık enflasyon, son üç ayda yüzde 75.45’ten yüzde 51.97’ye geriledi. Bu gerilemeye neden olan temel unsurları şöyle özetleyebiliriz:

* Geçen yılın yaz döneminde çok yüksek seviyelerde gerçekleşen aylık enflasyon rakamlarının Haziran-Ağustos 2024 döneminde devreden çıkması neticesinde baz etkisi oluştu. Bu matematiksel durum, yıllık enflasyonu otomatik olarak aşağıya çekti.  

* Sıkı para politikası ve ekonomi politikalarındaki artan öngörülebilirliğin bir sonucu olarak döviz kurları, daha istikrarlı bir aralıkta seyretmeye başladı. Hatta TL reel bazda değerlendi. Bu gelişme, ithalat fiyatlarının enflasyonu artırıcı etkisini sınırladı. 

* Sıkı para politikası, iç talebi yavaşlattı. 

n Küresel emtia fiyatlarının stabil bir seyir izlemesi ve asgari ücrete ara dönemde zam yapılmaması, reel sektör için maliyetleri hafifletti. Böylece, bazı şirketlerin fiyat artışlarında aşırıya kaçmaya yönelebilmeleri için gerekçeleri azalmış oldu. 

TAHMİNLER GÜNCELLENDİ

Enflasyonda düşüş trendi başlamış olmasına rağmen Merkez Bankası’nın yüzde 38’lik yıl sonu hedefinin tutması mümkün gözükmüyor. Zaten geçtiğimiz günlerde açıklanan Orta Vadeli Program’daki (OVP) 2024 yıl sonu enflasyon tahmini de yüzde 41.5 olarak güncellendi. Önceki OVP’de 2024 yıl sonu için enflasyon tahmini yüzde 33 idi. Durum böyle olunca akıllara kritik bir soru geliyor: 

Neden enflasyon tahminleri tutmadı? Bu sorunun birkaç cevabı var: 

* Enflasyonu kontrol altına almak için para politikası sıkılaştırıldı. Bu gerekliydi. Ama para politikasını destekleyecek yapısal politikalar yeterince kapsamlı ve hızlı biçimde devreye giremedi. Önceki yazılarımda da altını çizdiğim üzere, sıkı para politikası enflasyonla mücadelenin ön koşulu olmakla birlikte yeterli koşulu değildir. 

* Para politikasının iletişim ayağı zayıf kaldı. Dolayısıyla, enflasyon beklentileri yeterince iyi yönetilemedi. Bu durum, fiyatlama davranışları ve tüketim eğilimlerinin normalleşmesini geciktirdi. 

* Fiyatı kamu tarafından yönetilen ve yönlendirilen mal ve hizmetlere yönelik fiyat ayarlamaları dezenflasyon sürecini yeterince desteklemedi.  

ÇÖZÜM NEREDE?

Peki, bundan sonra ne yapmalıyız? Para politikasının etki alanına girmeyen ama enflasyonu ilgilendiren alanlara dair diğer ekonomi politikalarını daha etkin çalıştırmamız lazım. Ekonominin planlama, üretim, teşvik, dağıtım ve aracılık faaliyetlerini ilgilendiren sorunlarına dair kalıcı çözümler üretmeliyiz. Enflasyonla mücadelenin her boyutunu vatandaşa ve şirketlere daha fazla dokunarak anlatmalıyız. Maliye politikalarını hem enflasyonla mücadeleyi destekleyecek hem de enflasyonla mücadelenin maliyetinin toplumda daha adil biçimde paylaşılmasını sağlayacak şekilde çalıştırmalıyız. 

Bunları yapmakta yetersiz kaldığımız durumda, sıkı para politikası daha uzun süre devrede kalabilir. Yani yüksek faiz, ekonomiyi gereğinden uzun süre yorabilir. Bu durum, reel sektörün üretim kapasitesine, yatırım iştahına ve rekabet gücüne zarar verir; sabit gelirli vatandaşların yaşam koşulları daha da zorlaşır. İşte bu yüzden enflasyonla mücadeleyi çok boyutlu bir strateji ve politika setiyle yürütmemiz gerekiyor. 

18 Eylül 2024 Çarşamba

Etiketler : enflasyon