HİKMET BAYDAR

hikmetbaydar@3-goz.com

Orta vadeli ekonomi planı açıklandı. Yani hedefler netleştirildi. Bu hedefleri koyarken de dolar kuru ortalama olarak, 2024 yılı için 33.20 TL, 2025 yılı için 42 TL, 2026 yılı için 44.4 TL ve 2027 yılı için ise 46.9 TL değerleri baz alındı. 

Bu durumda 2024 yılının şu günlerinde 34 TL olan kurda yükseliş beklenmiyor diyebiliriz. 2025 yılı için yüzde 26.50 artış beklenirken, aynı yıl enflasyon hedefi yüzde 17.5 olarak korundu. Kur daha yüksekken maliyet enflasyonunun TÜFE’ye etkisi daha az olabilir mi? Kaldı ki, piyasa daha da yükselir psikolojisine girerse fiyatlamalar daha yukarıdan olabilir ve enflasyona birebir yansıyabilir. Daha ilginç olanı, 2026 ve 2027 yıllarında dolar kuru ortalama değerinde sadece yüzde 5.6 civarında bir artış öngörüldü. Seçim yılı yaklaşırken bu hesap ne kadar tutar, hep birlikte göreceğiz. 

SANAYİ ÜRETİM VERİLERİ

Son açıklanan verilere bakıyoruz ve sanayinin ne durumda olduğunu daha da açık bir şekilde gözlemleyebiliyoruz.

İlk olarak 2024 yılı 2. çeyrek GSYH verisine bakalım. Söz konusu veriye göre sanayi ilgili dönemde yüzde 1.8 daralmış, büyümede rekor yüzde 9.6 oranında net vergi artışından kaynaklanıyor. Vergilerin firmaların nakit çıkışına yol açtığını unutmayalım. Diğer yandan, kredi hedefleri nedeniyle bankaların kredi kullandırım zorluğu yaşaması da krediye ulaşımı zorlaştırdığından, firmaların kaynak sıkıntısı yaşarken vergiyi nakit ödemesi de ayrı bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. 

İç talebi daraltıcı politikaların etkisi kredili konut satışındaki düşüşten, toptan ve perakende satış hacmindeki düşüşe kadar birçok yerde kendisini hissettiriyor. En son açıklanan temmuz ayı sanayi üretim verisi de yıllık bazda yüzde 3.9’luk düşüşle (bir önceki veri de yüzde 5 düşüşe yükseltilerek revize edildi) durgunluğun ayak sesleri olarak karşımıza çıkıyor. Kaldı ki, imalat sanayi sektöründeki daralma yüzde 5.1 ve maalesef bu daralma hiç dillendirilmiyor. Bu nedenle ne zaman çözüm aranacağı da belirsiz. 

Üretim daraldıkça arz bolluğu yaşanamayacağından enflasyon düşüşü de kolay olmayabilir. Temmuz ayı için açıklanan ciro endeksinde yıllık artış rakamının yüzde 58.3’ten yüzde 39.8’e düşmesi de ivme kaybını açıkça gösteriyor. Kaldı ki, sanayi sektörü yıllık ciro artışı daha da düşüktür. Yıllık bazda yüzde 27 ciro artışı sağlayan sanayi sektöründe ciro artışı yıllık enflasyonun oldukça altında olup reel bir artış olmadığını gösteriyor. 

İÇ TALEP DARALIRSA

Bunların yanında 2024 Temmuz ayında ticaret satış hacminin yüzde 3.4 azalması da yukarıda bahsettiğimiz tüm hususları teyit eder mahiyettedir.

Peki, iç talebi daraltarak enflasyonu düşürelim derken, beklentisi azalan sanayicinin yatırım ve üretim iştahını da durdurduğumuzun ne kadar farkındayız? Arzı olumsuz etkileyen bu gidişat ne zaman duracak? Arz daralması yaşanırken (en son açıklanan kapasite oranının yüzde 76’nın altına inmesi de bunu teyit ediyor) ürün fiyatlarının artan nüfus nedeniyle yükselen talebi karşılama esnasında yükselmemesini nasıl sağlayacağız? Ceza kesmek sağlıklı bir çözüm mü? Yoksa sağlıklı bir serbest piyasa ekonomisi oluşturmakta çok mu geç kaldık? 

Önümüzdeki dönem bir yandan kaynak eksikliğinin daha fazla hissedileceği, diğer yandan da daralan iç talep nedeniyle ciro artışının zorlaşacağı bir dönem olacak gibi görünüyor. Burada profesyonel bir yönetim kurulunun tüm rasyoları ciddi takip etmesi, alacak devir hızından stok devir hızına kadar birçok detayın iyi planlanması ve nakit akışının buna göre revize edilmesi çok önemli olacaktır. 

Unutmayalım; evdeki hesap çarşıya uymazsa, Dimyat’a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak da var.

17 Eylül 2024 Salı

Etiketler : ekenomi sanayi üretim

OSMAN ARIOĞLU

Geçtiğimiz hafta 2025-27 yılları arasını kapsayan Orta Vadeli Program açıklandı. Programda enflasyon ve büyüme rakamlarında revizeler yapıldığını gördük. Geçen hafta sonu kredi derecelendirme kuruluşu Fitch, Türkiye’nin kredi notunu B+’dan BB-‘ye çıkardı. 

Görünümü ise pozitiften durağana çevirdi.

FİTCH KREDİ NOTU

Öncelikle kredi notundan bahsedelim. Bu not artırımından sonra Türkiye’nin kredi notu Güney Afrika ile aynı seviyeye geldi. 

Önümüzdeki dönemde risk priminde de biraz daha iyileşme görebiliriz. Not artırımı zaten bekleniyordu. Kritik konu, görünümün durağana çevrilmesidir. Bir sonraki açıklamada kredi not artırımının biraz zora girmesi gibi görünse de kesin olarak böyle olur demek değildir. 

ENFLASYON VE BÜYÜME RAKAMLARINDA REVİZE

OVP ile 2024 yılı enflasyon hedefi yüzde 33’ten yüzde 41.5’e revize edildi. Aslında Merkez Bankası daha önce 2024 yılı enflasyon hedefini yüzde 38’e revize etmiş ve daha sonraki birkaç toplantısında da yüzde 38’de sabit tutmuştu. Merkez Bankası açıklamasında da 38-42 aralığında bir banttan bahsedildiğini dikkate alırsak yeni hedefin Merkez Bankası açıklamalarındaki üst bant civarı olduğunu ve tutturulabilir görüldüğünü belirtelim. 

Büyüme beklentisinde değişiklik yapılarak 2024 yılı büyüme hedefi yüzde 3.5, 2025 yılı hedefi de yüzde 4 olarak revize edildi. Orta Vadeli Program açıklaması sırasında konuyla ilgili tüm bakanlar masanın etrafında olduğu halde sadece ana başlıkların belirtilmiş olması, içerikle ilgili detaya girilmemesi, kamuoyu nezdinde bir hayli eleştiriye neden oldu. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, OVP açıklaması sırasında konuya ilişkin detayların 25 Ekim’de açıklanacak 2025 yılı programında olacağını ifade etti. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde bütün unsurları ile yetki ve sorumluluğunun Cumhurbaşkanı makamına ait olması, bakanların programın yürütülmesinde yardımcı rol alan aktörler olarak değerlendirilmesi nedeniyle detaylandırmanın Cumhurbaşkanlığı Hükümeti yıllık programı ile olması doğal karşılanabilir. 

OVP’de 2025 yılı büyüme hedefinin yarım puan aşağı çekilerek yüzde 4 olarak açıklanması ile enflasyonla mücadele programında bir gevşemeye gidileceği yönünde değerlendirmeler ekonomideki yavaşlamanın 2025 yılı ilk yarısında da devam edeceği beklentisi ile uyumlu. Daralmanın 2025 yılının bütününe yayılması ise başka sorunları da beraberinde getirebilir. Genel olarak hükümetlerin en tedirgin olduğu konu, ekonomik büyümenin ciddi şekilde yavaşlaması veya durgunluk içerisine girilmesidir. Bu hem işsizliğin artması hem de ülke kalkınmasının ve dolayısıyla da kişi başı milli gelirin düşmesine neden olabileceğinden hassasiyet gösterilmesi doğaldır. Türkiye’de 2002- 2008 yılları arasında yine bir enflasyonla mücadele programı uygulandı. 2001 yılı ekonomik krizi sonrası negatif büyüyen ülkede güven, kararlılık ve istikrarla enflasyonda ciddi bir iyileşme ile birlikte büyüme oranlarında da makul bir seviye izlenebilir olmuştu. 

PROGRAMDA KARARLILIK 

Enflasyonla mücadele programında en kritik konu, beklentilerin doğru yönetilmesi ve toplumun genelinde uygulanan enflasyonla mücadele programına inancın devam ediyor olmasıdır. Enflasyon katılaşmadan bu yılın ikinci yarısı ve 2025’in ilk yarısı biraz daha acı çekilecek dönem olarak kalması koşuluyla sonrasının daha yumuşak bir şekilde devam ettirilmesi mümkün olabilir. Geçen 5-6 yıllık dönemde uygulanan programlar kişiler ile doğrudan bağlantılı hale geldi ve birbiriyle zıt uygulamalar yapıldı. Uygulanan programda da esas tedirgin eden bu noktadır. Bu program, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile endeksli görülüyor. Hazine ve Maliye Bakanı konusunda yapılan spekülasyonların programda ne denli hasara yol açabileceği birkaç hafta önceki asılsız dedikodular ile teyit edildi. Bu dedikoduları gidermek için Sayın Şimşek sosyal medya hesabından iki defa istifa ettiği yönündeki tevatürleri yalanlamak durumunda kaldı. 

Yüksek enflasyon, toplumu her yönüyle bozucu etkilere neden olur. Şu anda en kritik konu, henüz katılaşmamış olan enflasyonu indirmedeki kararlılığın korunmasıdır. Beklenti yönetimi doğru yapılabildiği ölçüde enflasyon ve büyüme hedefleri yakınsanabilir. Yapısal reformların realize edilmesinde de anlayışın değiştiğine yönelik kanaat omurgayı oluşturur. En az iki yıl daha seçim olmaması halen en büyük avantaj durumundadır.

18 Eylül 2024 Çarşamba

Etiketler : enflasyon reyting büyüme Fitch kredi

PROF. DR. NURULLAH GÜR

Türkiye’de enflasyon, yıllık bazda tek haneli rakamları en son Ekim 2019’da görmüştü. Salgın döneminde yüzde 10-20 bandında dolanan enflasyon oranı, Aralık 2021’den itibaren başka bir safhaya geçti. O tarihten bu yana ortalama enflasyon yüzde 57.5 seviyesinde gerçekleşti. Beklediğimiz dezenflasyon süreci, Haziran 2024 itibariyle nihayet başladı. Yıllık enflasyon, son üç ayda yüzde 75.45’ten yüzde 51.97’ye geriledi. Bu gerilemeye neden olan temel unsurları şöyle özetleyebiliriz:

* Geçen yılın yaz döneminde çok yüksek seviyelerde gerçekleşen aylık enflasyon rakamlarının Haziran-Ağustos 2024 döneminde devreden çıkması neticesinde baz etkisi oluştu. Bu matematiksel durum, yıllık enflasyonu otomatik olarak aşağıya çekti.  

* Sıkı para politikası ve ekonomi politikalarındaki artan öngörülebilirliğin bir sonucu olarak döviz kurları, daha istikrarlı bir aralıkta seyretmeye başladı. Hatta TL reel bazda değerlendi. Bu gelişme, ithalat fiyatlarının enflasyonu artırıcı etkisini sınırladı. 

* Sıkı para politikası, iç talebi yavaşlattı. 

n Küresel emtia fiyatlarının stabil bir seyir izlemesi ve asgari ücrete ara dönemde zam yapılmaması, reel sektör için maliyetleri hafifletti. Böylece, bazı şirketlerin fiyat artışlarında aşırıya kaçmaya yönelebilmeleri için gerekçeleri azalmış oldu. 

TAHMİNLER GÜNCELLENDİ

Enflasyonda düşüş trendi başlamış olmasına rağmen Merkez Bankası’nın yüzde 38’lik yıl sonu hedefinin tutması mümkün gözükmüyor. Zaten geçtiğimiz günlerde açıklanan Orta Vadeli Program’daki (OVP) 2024 yıl sonu enflasyon tahmini de yüzde 41.5 olarak güncellendi. Önceki OVP’de 2024 yıl sonu için enflasyon tahmini yüzde 33 idi. Durum böyle olunca akıllara kritik bir soru geliyor: 

Neden enflasyon tahminleri tutmadı? Bu sorunun birkaç cevabı var: 

* Enflasyonu kontrol altına almak için para politikası sıkılaştırıldı. Bu gerekliydi. Ama para politikasını destekleyecek yapısal politikalar yeterince kapsamlı ve hızlı biçimde devreye giremedi. Önceki yazılarımda da altını çizdiğim üzere, sıkı para politikası enflasyonla mücadelenin ön koşulu olmakla birlikte yeterli koşulu değildir. 

* Para politikasının iletişim ayağı zayıf kaldı. Dolayısıyla, enflasyon beklentileri yeterince iyi yönetilemedi. Bu durum, fiyatlama davranışları ve tüketim eğilimlerinin normalleşmesini geciktirdi. 

* Fiyatı kamu tarafından yönetilen ve yönlendirilen mal ve hizmetlere yönelik fiyat ayarlamaları dezenflasyon sürecini yeterince desteklemedi.  

ÇÖZÜM NEREDE?

Peki, bundan sonra ne yapmalıyız? Para politikasının etki alanına girmeyen ama enflasyonu ilgilendiren alanlara dair diğer ekonomi politikalarını daha etkin çalıştırmamız lazım. Ekonominin planlama, üretim, teşvik, dağıtım ve aracılık faaliyetlerini ilgilendiren sorunlarına dair kalıcı çözümler üretmeliyiz. Enflasyonla mücadelenin her boyutunu vatandaşa ve şirketlere daha fazla dokunarak anlatmalıyız. Maliye politikalarını hem enflasyonla mücadeleyi destekleyecek hem de enflasyonla mücadelenin maliyetinin toplumda daha adil biçimde paylaşılmasını sağlayacak şekilde çalıştırmalıyız. 

Bunları yapmakta yetersiz kaldığımız durumda, sıkı para politikası daha uzun süre devrede kalabilir. Yani yüksek faiz, ekonomiyi gereğinden uzun süre yorabilir. Bu durum, reel sektörün üretim kapasitesine, yatırım iştahına ve rekabet gücüne zarar verir; sabit gelirli vatandaşların yaşam koşulları daha da zorlaşır. İşte bu yüzden enflasyonla mücadeleyi çok boyutlu bir strateji ve politika setiyle yürütmemiz gerekiyor. 

18 Eylül 2024 Çarşamba

Etiketler : enflasyon