Gelir Vergisi Kanunu’nun 41’nci maddesinin (5) numaralı bendi gereğince, teşebbüs sahibinin ilişkili kişilerle emsallerine uygunluk ilkesine aykırı olarak tespit edilen bedel veya fiyatlar üzerinden mal veya hizmet alım ya da satımında bulunması halinde, emsallere uygun bedel veya fiyatlar ile teşebbüs sahibince uygulanmış bedel veya fiyat arasındaki işletme aleyhine oluşan farklar işletmeden çekilmiş sayılmaktadır.

Bu bağlamda;

• Teşebbüs sahibi tarafından bir mal veya hizmet alım ya da satımının yapılmış olması,
• Teşebbüs sahibinin bu mal veya hizmet alım ya da satımını ilişkili kişilerle yapılmış olması,
• Bu mal veya hizmet alım ya da satımında “emsallere uygunluk ilkesi”ne aykırı olarak fiyat ya da satımında ‘emsallere uygunluk ilkesi’ne uyumsuzluk bulunması, halinde emsallere uygun bedel veya fiyat ile teşebbüs sahibince uygulanmış bedel veya fiyat arasındaki işletme aleyhine oluşan farklar işletme den çekilmiş sayılır.

Gelir Vergisi Kanunu’nun uygulanmasında teşebbüs sahibinin eşi, üstsoy ve altsoyu, üçüncü derece dâhil yansoy ve kayın hısımları ile doğrudan veya dolaylı ortağı bulunduğu şirketler, bu şirketlerin ortakları, bu şirketlerin idaresi, denetimi ve sermayesi bakımından kontrolü altında bulunan diğer şirketler ilişkili kişi sayılmaktadır. Örneğin bir adi ortaklığın ortaklarından herhangi birisinin emsallere uygunluk ilkesine aykırı olarak tespit edilen fiyat üzerinden yaptığı mal satışı işlemi ilişkili kişilerle yapılmış sayılarak emsallere uygun bedel ile teşebbüs sahibince uygulanmış bedel ile teşebbüs sahibince uygulanmış bedel arasındaki işletme aleyhine oluşan farklar işletmeden çekilmiş kabul edilecektir.

Bilindiği üzere; hukuken gerçek bedeli olmayan veya bilinmeyen ya da doğru olarak tespit edilemeyen bir malın değerleme gününde satılması halinde emsallerine nazaran haiz olacağı değere emsal bedel denilmektedir.

Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 27/2 maddesi uyarınca ‘bedelin emsal bedeline veya emsal ücretine göre açık bir şekilde düşük olduğu ve bu düşüklüğün mükellefçe haklı bir sebeple açıklanmadığı hallerde de matrah olarak emsal bedeli veya emsal ücreti esas’ alınmaktadır.

Diğer yandan söz konusu Kanun’un 5’inci fıkrası gereği olarak ‘serbest meslek faaliyetleri için ilgili meslek teşekküllerince tespit edilen bir tarife varsa hizmetin bedeli bu tarifede gösterilen bedelden (ücretten) düşük olamaz.’

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 2’nci maddesinde tüzel kişiliklerinin bulunup bulunmadığına bakılmaksızın kurumlar vergisine tabi olan mükelleflerin gerçek ve tüzel kişi ortakları ayrı kanunun 13’üncü maddesi gereğince ilişkili kişi sayılarak ve bu kişilerle emsallere uygunluk ilkesine aykırı olarak yapılan mal veya hizmet alım ya da satım işlemleri transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımı çerçevesinde değerlendirilmektedir.

Bir kurumun ilişkili bulunduğu gerçek kişi ifadesinden, kendi ortağı olan gerçek kişiler dışında kalan, kurumların ortağı olduğu şahıs şirketlerinin diğer gerçek kişi ortakları ile kurum çalışanları gibi şahıslar anlaşılmaktadır. Ancak kurum çalışanlarının söz konusu kurum ilişkilerinin işveren–hizmet erbabı ilişkisi olarak kabul edilmesinde mümkün olup bu konunun mevcut ilişkinin hukuki özelliğine göre değerlendirilmesi gerekmektedir.

Buna göre kurum açısından ilişkili kişi;

• Kurumun kendi ortaklarını,
• Kurumların veya ortaklarının ilgili bulunduğu gerçek kişi veya kurumları,
• Kurumların veya ortaklarının idaresi, denetimi veya sermayesi bakımından doğrudan veya dolaylı olarak bağlı bulunduğu gerçek kişi veya kurumları,
• Kurumların veya ortaklarının idaresi, denetimi veya sermayesi bakımından nüfuzu altında bulundurduğu gerçek kişi ve kurumları,
• Ortakların eşlerini,
• Ortakların veya eşlerinin üstsoy ve altsoyu, üçüncü derece dâhil yansoy hısımları ve kayın hısımlarını ifade etmektedir.

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 12/3-a maddesinde hükme bağlandığı üzere kurumlarda ortakla ilişkili kişi, ortağın doğrudan veya dolaylı olarak en az yüzde 10 oranında ortağı olduğu veya en az bu oranda oy veya kâr payı hakkına sahip olduğu bir kurumu ya da doğrudan veya dolaylı olarak, ortağın veya ortakla ilişkili bu kurumun sermayesinin, oy veya kar payı hakkına sahip hisselerinin en az yüzde 10’unu elinde bulunduran bir gerçek kişi veya kurum anlaşılmaktadır.

07 Şubat 2016 Pazar