Yurtiçi tasarrufların artırılması Türkiye ekonomisinin önceliklerinden birini oluşturmaya devam ediyor. Tasarrufları kamu kesimi ile özel kesim birlikte gerçekleştirir. Yeni bir hükümetin kurulacağı ve ekonomi programının yenileneceği bugünlerde kamu kesiminin de tasarruflarını artırabileceği görülüyor. Bu çerçevede kamu tasarruflarının artırılması ile ilgili beş başlık altında önerilerimizi paylaşalım.
1. Kamu harcamalarının ‘mali kural’ ile sınırlanması
Türkiye’de kamu harcamaları anayasal veya yasal düzenlemeler ile getirilecek mali kural uygulamaları ile sınırlanmalı. İktisat teorisinde anayasal iktisat olarak tarif edilen ve birçok ülke ve ülkeler üstü kuruluşlar (AB) tarafından uygulanan mali kural ile kamu harcamalarının sınırlanması kamu tasarrufu yaratılması için uygun koşullar (tek başına yeterli değil) sağlamış olacak.
2. Kamu cari transfer harcamaları ve cari harcamalarında reform
Kamu gelirlerinden kamu cari transfer harcamaları çıkartılarak kamu kullanılabilir gelirine, ondan da cari harcamalar çıkartılarak kamu tasarrufuna (açık veya fazla) ulaşılır. Kamuda tasarruf fazlası verilmesi kamunun cari transfer harcamaları ile cari harcamaları alanında yapılacak reformlar ile sağlanmalı.
Kamunun cari transfer harcamaları içinde sosyal güvenlik sistemi (açıkları bütçeden finanse ediliyor) sağlık, yerel yönetimler, tarım destekleri ve sosyal yardımlar alanlarında reformlar yapılarak bu alanlarda kendi kendine yeter finansman yapıları oluşturulmalı ve cari transfer harcamaları azaltılmalı. Kamunun cari harcamaları içinde ise personel harcamalarına ilişkin personel rejimi reformu hayata geçirilerek harcamalar sınırlanmalı.
3. Kayıt dışının azaltılması
İktisadi faaliyetler içinde yer alan şirketlerin ve emek piyasasında yer alan çalışanların kayıt içine alınması sağlanmalı. Kayıt dışı, vergi ve sosyal güvenlik primleri ile toplanacak zorunlu tasarrufların genişlemesini engeller. Ayrıca kayıt içinde olanlar için de haksız rekabete ve ilave yüklere yol açar. Vergi ve sosyal güvenlik sistemi açısından kayıtlı tabanın genişletilmesinde mevcut vergi ve sosyal güvenlik prim oranları ile diğer yasal kesinti oranları azaltılmalı ve emek piyasası esnekleştirilmeli. Mevcut oranlar ve katı düzenlemeler ile kayıt dışının azaltılması sınırlı ve kademeli olacak.
4. Kamuda kurumsal iyileştirmeler
Kamunun zorunlu tasarrufları topladığı sosyal güvenlik sistemi, tabanı genişleten, sisteme katılımı çeşitlendiren ve prim yüklerini azaltan şekilde yeniden yapılandırılmalı. Kamunun zorunlu tasarrufları topladığı genel sağlık sigortası sistemi daha etkin çalıştırılmalı. Kıdem tazminatı fonu kurularak şirketlerin kurumsal tasarrufları üzerindeki yük kaldırılmalı ve etkin bir sistemle şirketlerden yapılacak zorunlu kesintilerle tasarruflar artırılmalı.
İşsizlik fonunda oluşan tasarruf fazlası kamunun tasarruf açığı yaratan cari transfer harcamaları için kullanılmamalı.
5. Vergi oranlarında indirim ve vergi tabanında değişim
Vergi oranları kayıt dışının kayıt içine alınacağı hesaplamalarına dayalı olarak azaltılmalı ve vergi yükü yaygınlaştırılırken vergi geliri kaybına uğranmamalı. Kayıt dışının kayıt içine alınması ile birlikte gelir üzerinden alınan vergiler arttıkça dolaylı vergilerin oranları azaltılmalı. Vergi tabanında rant gelirleri ve servet değişimleri geniş olarak yer almalı ve vergilendirilmeli. Vergi istisnaları ve destekleri daha çok yüksek katma değer ve yüksek teknoloji, verimlilik artışı ve nitelikli işgücü lehine kullanılmalı.