İsa Karakaş
İşveren; gebe, yeni doğum yapmış ya da emziren kadın çalışanının işyerindeki sağlık ve güvenliğini sağlamla yükümlü. Çalışanların da gebelik ve emzirmeye başlama durumu hakkında işverenini bilgilendirmesi gerekiyor.
İşverenlerin, iş mevzuatımız uyarınca gebe, yeni doğum yapmış veya emziren kadın çalışanın işyerlerindeki sağlık ve güvenliğinin sağlanması ve geliştirilmesini destekleyecek önlemleri alması gerekiyor. Ayrıca bu çalışanların hangi dönemlerde ne gibi işlerde çalıştırılmalarının yasak olduğunu, çalıştırılabileceği işlerde hangi şart ve usullere uyulacağını, emzirme odalarının veya çocuk bakım yurtlarının nasıl kurulacağını ve hangi şartları taşıyacağı belirtilen mevzuatta hükme bağlanmış bulunuyor.
FİZİKSEL VE BİYOLOJİK ETKENLER
Çalışanlardan, gebelik ve emzirmeye başlayanların bu konularda işverenini bilgilendirmesi zorunlu. İşverenin de gebe veya emziren çalışanın sağlık ve güvenliği için tehlikeli sayılan kimyasal, fiziksel, biyolojik etkenlerin ve çalışma süreçlerinin çalışanlar üzerindeki etkilerini değerlendirerek sonucuna göre iş mevzuatında öngörülen genel ve özel önlemleri alma yükümlülüğü bulunuyor. Ayrıca işverenin; işyerindeki maruziyetin şeklini, düzeyini ve süresini öngörülen etkenler, süreçler, çalışma koşulları veya özel bir riske maruz kalma olasılığı bulunan işleri de sağlık ve güvenlik risklerinin, gebe veya emziren çalışanlar üzerindeki etkilerini belirlemek, alınacak önlemleri kararlaştırmak üzere değerlendirmesi gerekiyor.
SAĞLIK VE GÜVENLİK RİSKİ
Bu değerlendirmede kişisel olarak çalışanı etkileyen psikososyal ve tıbbi faktörler de dikkate alınır. Gebe veya emziren çalışan, işyerinde yapılan değerlendirmenin sonuçları ile sağlık ve güvenlik amacıyla alınması gereken önlemler hakkında bilgilendirilir. Değerlendirme sonuçları, gebe veya emziren çalışan için sağlık ve güvenlik riskini veya çalışanın gebeliği veya emzirmesi üzerindeki bir etkiyi ortaya çıkardığında işverenin, çalış-ma koşullarını ve/veya saatlerini, çalışanın bu risklere maruz kalmasını önleyecek bir biçimde geçici olarak değiştirmesi gerekecek. Çalışma koşullarının ve/veya saatlerinin uyarlanması mümkün değilse, işverenin ilgili çalışanı başka bir işe aktarmak için gerekli önlemleri alması gerekiyor.
SAĞLIĞINA UYGUN HAFİF İŞLER
Sağlık raporu ile gerekli görüldüğü takdirde gebe çalışan, sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılabilir. Bu halde çalışanın ücretinde bir kesinti yapılmaz. Başka bir işe aktarılması mümkün değilse, çalışanın sağlık ve güvenliğinin korunması için gerekli süre içinde, isteği halinde çalışanın tabi olduğu mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla ücretsiz izinli sayılması sağlanır. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.
GECE ÇALIŞMAYA ZORLANAMAZLAR
Kadın çalışanlar, gebe olduklarının sağlık raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar geçen sürede gece çalışmaya zorlanamazlar. Yeni doğum yapmış çalışanın doğumu izleyen bir yıl boyunca gece çalıştırılması yasak. Bu sürenin sonunda sağlık ve güvenlik açısından sakıncalı olduğunun sağlık raporu ile belirlendiği dönem boyunca gece çalıştırılmaz. Ayrıca gebe veya emziren çalışan, günde 7.5 saatten fazla çalıştırılamaz. Gebe çalışanlara gebelikleri süresince, periyodik kontrolleri için ücretli izin verilir. Emziren çalışanların, doğum izninin bitiminde ve işe başlamalarından önce, çalışmalarına engel durumları olmadığının raporla belirlenmesi gerekir. Çalışmasının sakıncalı olduğu hekim raporu ile belirlenen çalışan, raporda belirtilen süre ve işlerde çalıştırılamaz.
İŞVERENLERİN KREŞ YÜKÜMLÜLÜĞÜ
Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 100-150 kadın çalışanı olan işyerlerinde, emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine en çok 250 metre uzaklıkta bir emzirme odasının kurulması zorunlu bulunuyor. 150’den çok kadın çalışanı olan işyerlerinde, 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması, bakımı ve emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine yakın öngörülen şartları taşıyan bir yurdun kurulması zorunlu. Yurt, işyerine 250 metreden daha uzaksa işverenin ayrıca taşıt sağlama yükümlülüğü de bulunuyor.
İşverenler, ortaklaşa oda ve yurt kurabilecekleri gibi oda ve yurt açma yükümlülüğünü, kamu kurumlarınca yetkilendirilmiş yurtlarla yapacakları anlaşmalarla da yerine getirebilirler.
Oda ve yurt açma yükümlülüğünün belirlenmesinde, işverenin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bulunan tüm işyerlerindeki kadın çalışanların toplam sayısı dikkate alınır. Emzirme odası ve/veya yurt kurulması için gereken kadın çalışan sayısının hesabına erkek çalışanlar arasından çocuğunun annesi ölmüş veya velayeti babaya verilmiş olanlar da dâhil edilir.
FAYDALANACAK İŞÇİLER
Oda ve yurtlardan, kadın çalışanların çocukları ile erkek çalışanların annesi ölmüş veya velayeti babaya verilmiş çocukları faydalanırlar. Odalara 0-1 yaşındaki, yurtlara ilköğretime kayıt yaşını doldurmamışçocuklar alınır. Oda ve yurtlarda, çocuklar ve görevliler dışında başkasının bulunması ve bunların amaç dışında kullanılması yasak. Yurtlarda 0-24 aylık, 25-48 aylık, 49 aylık ve üzeriçocuklar birbirinden ayrı bulundurulur. Çocuklar, oda ve yurtlara işbaşı yapılmadan önce bırakılır, işin bitiminde alınır. Anne ve babalar, odaların ve yurtların disiplin ve yönetimine dair kurallara uymak şartıyla ara dinlenmesinde çocuklarını görüp bakımlarıyla ilgilenebilirler.