Vergi Usul Kanunu’nun 192’nci maddesinde yer alan tanımlamaya göre “Bilanço, envanterde gösterilen kıymetlerin tasnifli ve karşılıklı olarak değerleri itibariyle tertiplenmiş hulasasıdır. Bilanço aktif ve pasif olmak üzere iki tabloyu ihtiva eder.

Aktif tablosunda mevcutlar ile alacaklar (ve varsa zarar), pasif tablosunda borçlar gösterilir.

Aktif toplamı ile borçlar arasındaki fark, müteşebbisin işletmeye mevzu varlığını (öz sermayeyi) teşkil eder.

Öz sermaye pasif tablosuna kaydolunur ve bu suretle aktif ve pasif tablolarının toplamları denkleşir. İhtiyatlar (yedek akçeler) ve kâr ayrı gösterilseler dahi öz sermayenin cüzüleri sayılırlar.”

Envanter ilki işe başlama tarihinde olmak üzere izleyen her hesap döneminin sonunda çıkarılır ve envanter çıkarılan günü yani işe başlama günü ile hesap döneminin son gününe, hesap dönemi takvim yılı ise 31 Aralık gününe -bilanço günü- denir. (Özyer, Mehmet Ali, Vergi Usul Kanunu Uygulaması, HUD Yayınları 2014 sf: 371)

Türk Ticaret Kanunu’nun 68’inci maddesi gereği olarak da “Tacir, ticari faaliyetinin başında ve her faaliyet döneminin sonunda, varlık ve borçlarının tutarlarının ilişkisini gösteren finansal tabloyu (sırasıyla açılış bilançosunu ve yıllık bilançoyu) çıkarmak zorundadır. Açılış bilançosunda, yılsonu finansal tablolarının, yılsonu bilançosuna ilişkin hükümler uygulanır.
Tacir, gelir tablosunu hazırlar.

Bilanço ile gelir tablosu, yılsonu finansal tablolarını oluşturur.’’

Vergi Usul Kanunu’nun 174’üncü maddesi gereği olarak ticari faaliyet sahiplerinin tutmakla yükümlü oldukları defterler hesap dönemi itibariyle tutulur. Bu bağlamda da kayıtlar her hesap dönemi sonunda kapatılır ve ertesi dönem başında yeniden açılır.

Hesap dönemi normal olarak takvim yılıdır.

Ancak takvim yılı dönemi faaliyet ve muamelelerinin mahiyetine uygun bulunmayanlar için bunların başvurusu üzerine Maliye Bakanlığı 12’şer aylık özel hesap dönemleri belli edebilmektedir.

Envanter çıkarmak, bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak tespit etmektir.

Ancak ticari teamüle göre tartılması, sayılması ve ölçülmesi mutat olmayan malların değerleri tahminen tespit olunur.

Mevcutlar, alacaklar ve borçlar işletmeye dahil iktisadi kıymetleri ifade etmektedir.

Yasal düzenleme gereği envanter esas itibariyle defter üzerinde çıkarılır. (VUK md. 188) Ancak işlerinde geniş ölçüde ve çeşitli mal kullanan büyük müesseseler envanterlerini listeler halinde düzenleyebilirler.

Bu taktirde envanter listelerinin;

• Sayfa üzerinde numaralanarak sıralanması,
• Envanterin tanzim tarihine göre tarihlenmesi,
• Envanteri çıkaran memur ile teşebbüs sahibi veya vekili tarafından imzalanması,
• Aynen envanter defteri gibi saklanması zorunludur.

Üzerinden amortisman ayrılan iktisadi kıymetler ile bunların amortismanları aşağıda belirtilen yazılı şekillerden herhangi biri ile gösterilir. (VUK md. 189)

• Envanter defterinin ayrı bir yerinde,
• Özel bir amortisman defterinde,
• Amortisman listelerinde.

Amortisman kayıtları, amortismana başlandığı tarihten itibaren her yılın amortismanı ayrı ayrı gösterilmek şartıyla birbirine bağlanır. İşletmeye yeniden giren iktisadi kıymetlerle bunların amortismanlarının önceki yıllara ait kayıtlarda devam ettirilmesi gerekir.

Amortisman defteri veya listelerinin kayıtları envanter kaydı hükmündedir. Yukarıda yer alan esaslara göre kayıtlarda gösterilen iktisadi kıymetlere ait değerler envanter defterine toplu olarak geçirilebilir.

Vergi Usul Kanunu’nun 195’inci maddesinde hükme bağlandığı üzere “İşletme hesabı esasına göre defter tutanlardan emtia üzerine iş yapanlar, emtia envanteri çıkarmaya mecburdurlar.’’

Emtiaya, satmak maksadıyla alınan veya imal edilen mallarla iptidai ve ham maddeler ve yardımcı malzeme dahildir. Emtia envanteri, işlemlere ait kayıtlarla karıştırılmamak koşuluyla yeniden işe başlama halinde işletme defterlerinin baş tarafına, daha sonraki yıllarda da her hesap dönemi kapandıktan sonra muamele kayıtlarını takip eden sayfalara yazılır. İsteyenler ayrı bir envanter defteri tutarak emtia envanterini bu deftere kaydedebilirler.

02 Ocak 2017 Pazartesi