DOÇ. DR. NURULLAH GÜR

Enflasyon, salgın sonrasında tüm dünyanın canını acıtan en büyük sorun haline dönüşmüş durumda. Yüksek enflasyon kendini en çok gıda tarafında hissettiriyor. Bazı ülkelerde gıda enflasyonu, manşet enflasyon rakamını geçmiş durumda. Örneğin, Türkiye’de manşet enflasyon yüzde 61 iken, gıda enflasyonu yüzde 70’i aştı. Manşet enflasyonun yüzde 8.5 olduğu ABD’de gıda enflasyonu ise yüzde 8.8.

Salgın döneminde değişen talep koşulları, artan üretim-taşımacılık maliyetleri ve aşırı hava olayları, zaten bir süredir gıda enflasyonunun yüksek seyretmesine neden oluyordu. Bu kötü dengeye son haftalarda bir de Rusya-Ukrayna arasında cereyan eden savaş girince, gıda enflasyonu kontrolden çıktı.

MARTTA ZİRVE YAPTI

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün hesapladığı küresel gıda fiyatları endeksi, mart ayında 159.3 puana yükselerek tüm zamanların zirvesini gördü. Bitkisel yağlar ve tahıl ürünlerindeki artışın tetiklemesiyle küresel enflasyon yıllık bazda yüzde 33.6 olarak gerçekleşti. Bu durum şaşırtıcı değil. Zira, Rusya ve Ukrayna birlikte küresel buğday ihracatının yüzde 25’ini, Ukrayna ise tek başına ayçiçek yağı ihracatının yüzde 40’ını gerçekleştiriyor. Savaşın başlamasından sonra hem bölgeden gıda ürünleri sevkiyatının azalması hem de vadeli piyasalardaki spekülatif işlemler neticesinde fiyatlar uçuşa geçti. ABD, Brezilya ve Arjantin gibi alternatif üreticiler, Avrupa ve Afrika kıtalarına daha fazla tarımsal sevkiyat gerçekleştirmeye başladı. Ancak, ürünlerdeki kalite farkı, taşımacılık maliyetleri ve uzun bekleme süreleri gibi nedenler yine de enflasyondaki yükselişi engelleyemiyor.

40 MİLYON MUTLAK YOKSUL

Dünya Bankası’nın tahminlerine göre, son dönemdeki yüksek gıda fiyatları, dünya genelinde ilave 40 milyon insanı ‘mutlak yoksul’ statüsüne sürükleyebilir. Gıda enflasyonundan en çok düşük ve orta gelirli ülkeler etkileniyor; çünkü buralarda gıdanın tüketim sepetindeki ağırlığı görece yüksek. Gıdanın hanelerin tüketim sepetindeki ağırlığı gelişmiş ülkelerde yüzde 15-20 bandındayken, bu rakam düşük ve orta gelirli ülkelerde yüzde 35 ila 50 arasında değişim gösteriyor.

Bu rakamlar, gelişmiş ülkelerin durumdan hiç etkilenmediği anlamına geliyor. ABD’den İngiltere’ye kadar tüm gelişmiş ülkelerde gıda fiyatlarında hissedilir artışlar var. Bu tip ülkelerde de özellikle toplumun dar gelirlileri ve orta direği, enflasyonun yakıcı etkilerini oldukça hissediyor. Bir taraftan da dünyanın en büyük gıda şirketlerinin kârlılıklarını yüzde 25 ila 80 arasında arttırdıklarına şahit oluyoruz. Tüm bu yaşananlar, enflasyonun gelir dağılımını bozucu etkisine işaret ediyor.

ÇOK BOYUTLU ÇÖZÜM ŞART

Maalesef gıda enflasyonu bir süre daha yüksek seyretmeye devam edecek. Tarımdaki sorunların bir kısmı yerel ölçekli olsa da bir kısmı da küresel gelişmelerle ilintili. Bununla birlikte, çözüm için tek başına tarım politikaları yeterli değil. İklim değişikliği ve enerji gibi alanlarda da atılması gereken politika adımları var. Sorun çok katmanlı olduğu için çözüm de kaçınılmaz olarak çok boyutlu olmalı.

15 Nisan 2022 Cuma