DR. İLHAMİ FINDIKÇI

ifindikci@degerdanismanlik.com.tr

Deney sonuçlarını merakla bekliyorduk. Zira hocamız öğrencilerine beşer dakikalık iki ayrı süre vermişti. Önce gözlerimizi kapatmıştık. Öldüğümüzü varsayıp, bize kaliteli bir insan hissi veren ve gerçekten mutlu eden davranışlarımızı düşünmüştük. Sonra gözlerimizi açıp aklımıza gelenleri yazmıştık.

Hoca yazılarımızı okumuş, bilgisayara yüklemiş ve özel bir programla kavram analizine tâbi tutmuştu. Çıkan sonuçları, uzun zamandır sürdürdüğü bu deneysel araştırmanın diğer verileriyle karşılaştırmıştı. Ulaştığı sonuçları, ondan dinleyelim:

“Sanırım farklı bir deneyim yaşadınız. Merak ettiğinizi de biliyorum. Yazılı cevaplarınızı analiz ettiğimizde, yıllardır farklı öğrenci gruplarına yaptığım bu uygulamanın benzer sonuçlarına ulaştık. Geçmiş yaşantılarınız bakımından sizi en mutlu eden ve insani davranış kalitenizi belirleyen temel kavramlar; ‘aile’, ‘ahlak’, ‘inanmak’, ‘yardım’ ve ‘başarı’ şeklinde sıralandı. Bu kavramlar diğer sonuçlarla uyumlu. 

İnsanın kalitesinde öne çıkan kavramlar, aslında temel insani erdemlerdir. Yani bir sistem olarak insanı ayakta tutan, tatmin eden ve sürdürülebilir yaşam zevki veren duygu ve davranış setimizin temel kavramları bellidir. Buralarda iyiysek daha sorunsuz ve mutlu bir yaşama sahip oluruz. Bu bilimsel araştırmada bu gerçeği bir kez daha gördük.

AİLE, AHLAK, İNANÇ, YARDIM, BAŞARI

Güçlü bağları olan bir aileye, yerleşmiş bir ahlaka, oturmuş bir inanç sistemine, çevreye karşı yardımsever bir tutuma ve başarılı olma arzusuna sahip olmak, insana sürdürülebilir bir yaşam zevki verir. Dikkat ederseniz bunlar; bir canlı olarak insanın, insan olmanın temel fonksiyonlarıdır.

Günümüzde yaşamın hızı, bize geçici konfor alanları sunuyor. Yaşam ile ölüm arasındaki denge bozuluyor. Hayatın sonunu düşünmeden sadece yaşama arzusu, bizi sıradan bir hayattan uzaklaştırıyor. Hep ‘elde etme’ye, ‘beğenilme’ye, ‘yükselme’ye odaklanırken asli fonksiyonumuzdan uzaklaşıyoruz. Bunun en belirgin sonucu ise davranışlarımızdaki kalitenin giderek düşmesidir.

Evet, dünya insanının davranış kalitesi, yani insan olma kalitemiz hızla zayıflıyor. Bize yaşam keyfi ve sürdürülebilir mutluluğu veren duygu ve davranışlardan giderek uzaklaşıyoruz. Oysa ki hayatta bize gerçek yaşam keyfi veren duygu ve davranışlar bellidir…” 

Hocamız sonuçları anlatırken, kendimi tasavvuf dersinde gibi hissettim. Zira aktarılanlar yabancısı olduğumuz kavramlar değildi. Lakin temel insani değerlerin, kâmil insanın; Londra’da yıllardır sürdürülen deneysel bir çalışma ile ortaya koyulmasından etkilendim.

Yaşamaktan zevk aldığımız duygu ve davranışlar, temel insani erdemlerde saklı. İnsani değerlere duyarlılık düzeyimiz, insan olarak kalitemizi ortaya koyuyor. Bunun ilerlemiş hâli kâmil bir kişiliktir. Ve insan, ‘vazgeçebildiği oranda’ insandır. 

Evrendeki her şeyin temel bir fonksiyonu vardır. Etrafımızı saran varlık dünyasında yer alan şeyler çeşitli özelliklere sahip olmakla birlikte, hepsi özde bir var olma nedenine sahiptir. 

İNSANIN ASLİ FONKSİYONU

Hayatta gerçek ve kalıcı mutluluğu yakalamanın, iyi hissetmenin, kaliteli bir davranış setine sahip olmanın temel yolu; bir insan olarak asli fonksiyonumuzdan uzaklaşmamaktır.

Hayattaki öncelikli ve asli fonksiyonumuz, ‘insan olmak’tır. Yani ana gaye, insan olmanın gerektirdiği temel erdemlere sahip olmak ve bunları sürdürebilmektir. 

O hâlde soru net: “İnsan ne için var?” İnsan, ‘insan olmak’ için var. Yeryüzünde iyiliği üretmek ve yaymak için var. İnsan sadece mutlu olmak için değil, aynı zamanda mutlu etmek için var. Sadece kazanmak için değil paylaşabilmek, daha da önemlisi vazgeçebilmek için var. Hür ve bağımsız bir yaşam sürdürürken hayatında ötekine de yer vermek, öğrenmek, çalışmak, üretmek ve anlamların peşinde koşmak için var. Nihayetinde insan, kendi hakikatini yakalamak ve ‘kendini bilmek’ için var.

Dünyanın bize sunduklarını süzebildiğimiz ve vazgeçebilmeyi başardığımız oranda; ailemize, ahlakımıza, inandıklarımıza sahip çıkabildiğimiz ölçüde öteki için bir çekim merkezi olma başarısını gösterebiliriz. Bu sebeple insani kalitemizi belirleyen, kazandıklarımız değil ‘vazgeçebildiklerimiz’dir aslında… 

20 Mayıs 2024 Pazartesi

OSMAN ARIOĞLU

Geçtiğimiz hafta 2025-27 yılları arasını kapsayan Orta Vadeli Program açıklandı. Programda enflasyon ve büyüme rakamlarında revizeler yapıldığını gördük. Geçen hafta sonu kredi derecelendirme kuruluşu Fitch, Türkiye’nin kredi notunu B+’dan BB-‘ye çıkardı. 

Görünümü ise pozitiften durağana çevirdi.

FİTCH KREDİ NOTU

Öncelikle kredi notundan bahsedelim. Bu not artırımından sonra Türkiye’nin kredi notu Güney Afrika ile aynı seviyeye geldi. 

Önümüzdeki dönemde risk priminde de biraz daha iyileşme görebiliriz. Not artırımı zaten bekleniyordu. Kritik konu, görünümün durağana çevrilmesidir. Bir sonraki açıklamada kredi not artırımının biraz zora girmesi gibi görünse de kesin olarak böyle olur demek değildir. 

ENFLASYON VE BÜYÜME RAKAMLARINDA REVİZE

OVP ile 2024 yılı enflasyon hedefi yüzde 33’ten yüzde 41.5’e revize edildi. Aslında Merkez Bankası daha önce 2024 yılı enflasyon hedefini yüzde 38’e revize etmiş ve daha sonraki birkaç toplantısında da yüzde 38’de sabit tutmuştu. Merkez Bankası açıklamasında da 38-42 aralığında bir banttan bahsedildiğini dikkate alırsak yeni hedefin Merkez Bankası açıklamalarındaki üst bant civarı olduğunu ve tutturulabilir görüldüğünü belirtelim. 

Büyüme beklentisinde değişiklik yapılarak 2024 yılı büyüme hedefi yüzde 3.5, 2025 yılı hedefi de yüzde 4 olarak revize edildi. Orta Vadeli Program açıklaması sırasında konuyla ilgili tüm bakanlar masanın etrafında olduğu halde sadece ana başlıkların belirtilmiş olması, içerikle ilgili detaya girilmemesi, kamuoyu nezdinde bir hayli eleştiriye neden oldu. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, OVP açıklaması sırasında konuya ilişkin detayların 25 Ekim’de açıklanacak 2025 yılı programında olacağını ifade etti. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde bütün unsurları ile yetki ve sorumluluğunun Cumhurbaşkanı makamına ait olması, bakanların programın yürütülmesinde yardımcı rol alan aktörler olarak değerlendirilmesi nedeniyle detaylandırmanın Cumhurbaşkanlığı Hükümeti yıllık programı ile olması doğal karşılanabilir. 

OVP’de 2025 yılı büyüme hedefinin yarım puan aşağı çekilerek yüzde 4 olarak açıklanması ile enflasyonla mücadele programında bir gevşemeye gidileceği yönünde değerlendirmeler ekonomideki yavaşlamanın 2025 yılı ilk yarısında da devam edeceği beklentisi ile uyumlu. Daralmanın 2025 yılının bütününe yayılması ise başka sorunları da beraberinde getirebilir. Genel olarak hükümetlerin en tedirgin olduğu konu, ekonomik büyümenin ciddi şekilde yavaşlaması veya durgunluk içerisine girilmesidir. Bu hem işsizliğin artması hem de ülke kalkınmasının ve dolayısıyla da kişi başı milli gelirin düşmesine neden olabileceğinden hassasiyet gösterilmesi doğaldır. Türkiye’de 2002- 2008 yılları arasında yine bir enflasyonla mücadele programı uygulandı. 2001 yılı ekonomik krizi sonrası negatif büyüyen ülkede güven, kararlılık ve istikrarla enflasyonda ciddi bir iyileşme ile birlikte büyüme oranlarında da makul bir seviye izlenebilir olmuştu. 

PROGRAMDA KARARLILIK 

Enflasyonla mücadele programında en kritik konu, beklentilerin doğru yönetilmesi ve toplumun genelinde uygulanan enflasyonla mücadele programına inancın devam ediyor olmasıdır. Enflasyon katılaşmadan bu yılın ikinci yarısı ve 2025’in ilk yarısı biraz daha acı çekilecek dönem olarak kalması koşuluyla sonrasının daha yumuşak bir şekilde devam ettirilmesi mümkün olabilir. Geçen 5-6 yıllık dönemde uygulanan programlar kişiler ile doğrudan bağlantılı hale geldi ve birbiriyle zıt uygulamalar yapıldı. Uygulanan programda da esas tedirgin eden bu noktadır. Bu program, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile endeksli görülüyor. Hazine ve Maliye Bakanı konusunda yapılan spekülasyonların programda ne denli hasara yol açabileceği birkaç hafta önceki asılsız dedikodular ile teyit edildi. Bu dedikoduları gidermek için Sayın Şimşek sosyal medya hesabından iki defa istifa ettiği yönündeki tevatürleri yalanlamak durumunda kaldı. 

Yüksek enflasyon, toplumu her yönüyle bozucu etkilere neden olur. Şu anda en kritik konu, henüz katılaşmamış olan enflasyonu indirmedeki kararlılığın korunmasıdır. Beklenti yönetimi doğru yapılabildiği ölçüde enflasyon ve büyüme hedefleri yakınsanabilir. Yapısal reformların realize edilmesinde de anlayışın değiştiğine yönelik kanaat omurgayı oluşturur. En az iki yıl daha seçim olmaması halen en büyük avantaj durumundadır.

18 Eylül 2024 Çarşamba

Etiketler : enflasyon reyting büyüme Fitch kredi

PROF. DR. NURULLAH GÜR

Türkiye’de enflasyon, yıllık bazda tek haneli rakamları en son Ekim 2019’da görmüştü. Salgın döneminde yüzde 10-20 bandında dolanan enflasyon oranı, Aralık 2021’den itibaren başka bir safhaya geçti. O tarihten bu yana ortalama enflasyon yüzde 57.5 seviyesinde gerçekleşti. Beklediğimiz dezenflasyon süreci, Haziran 2024 itibariyle nihayet başladı. Yıllık enflasyon, son üç ayda yüzde 75.45’ten yüzde 51.97’ye geriledi. Bu gerilemeye neden olan temel unsurları şöyle özetleyebiliriz:

* Geçen yılın yaz döneminde çok yüksek seviyelerde gerçekleşen aylık enflasyon rakamlarının Haziran-Ağustos 2024 döneminde devreden çıkması neticesinde baz etkisi oluştu. Bu matematiksel durum, yıllık enflasyonu otomatik olarak aşağıya çekti.  

* Sıkı para politikası ve ekonomi politikalarındaki artan öngörülebilirliğin bir sonucu olarak döviz kurları, daha istikrarlı bir aralıkta seyretmeye başladı. Hatta TL reel bazda değerlendi. Bu gelişme, ithalat fiyatlarının enflasyonu artırıcı etkisini sınırladı. 

* Sıkı para politikası, iç talebi yavaşlattı. 

n Küresel emtia fiyatlarının stabil bir seyir izlemesi ve asgari ücrete ara dönemde zam yapılmaması, reel sektör için maliyetleri hafifletti. Böylece, bazı şirketlerin fiyat artışlarında aşırıya kaçmaya yönelebilmeleri için gerekçeleri azalmış oldu. 

TAHMİNLER GÜNCELLENDİ

Enflasyonda düşüş trendi başlamış olmasına rağmen Merkez Bankası’nın yüzde 38’lik yıl sonu hedefinin tutması mümkün gözükmüyor. Zaten geçtiğimiz günlerde açıklanan Orta Vadeli Program’daki (OVP) 2024 yıl sonu enflasyon tahmini de yüzde 41.5 olarak güncellendi. Önceki OVP’de 2024 yıl sonu için enflasyon tahmini yüzde 33 idi. Durum böyle olunca akıllara kritik bir soru geliyor: 

Neden enflasyon tahminleri tutmadı? Bu sorunun birkaç cevabı var: 

* Enflasyonu kontrol altına almak için para politikası sıkılaştırıldı. Bu gerekliydi. Ama para politikasını destekleyecek yapısal politikalar yeterince kapsamlı ve hızlı biçimde devreye giremedi. Önceki yazılarımda da altını çizdiğim üzere, sıkı para politikası enflasyonla mücadelenin ön koşulu olmakla birlikte yeterli koşulu değildir. 

* Para politikasının iletişim ayağı zayıf kaldı. Dolayısıyla, enflasyon beklentileri yeterince iyi yönetilemedi. Bu durum, fiyatlama davranışları ve tüketim eğilimlerinin normalleşmesini geciktirdi. 

* Fiyatı kamu tarafından yönetilen ve yönlendirilen mal ve hizmetlere yönelik fiyat ayarlamaları dezenflasyon sürecini yeterince desteklemedi.  

ÇÖZÜM NEREDE?

Peki, bundan sonra ne yapmalıyız? Para politikasının etki alanına girmeyen ama enflasyonu ilgilendiren alanlara dair diğer ekonomi politikalarını daha etkin çalıştırmamız lazım. Ekonominin planlama, üretim, teşvik, dağıtım ve aracılık faaliyetlerini ilgilendiren sorunlarına dair kalıcı çözümler üretmeliyiz. Enflasyonla mücadelenin her boyutunu vatandaşa ve şirketlere daha fazla dokunarak anlatmalıyız. Maliye politikalarını hem enflasyonla mücadeleyi destekleyecek hem de enflasyonla mücadelenin maliyetinin toplumda daha adil biçimde paylaşılmasını sağlayacak şekilde çalıştırmalıyız. 

Bunları yapmakta yetersiz kaldığımız durumda, sıkı para politikası daha uzun süre devrede kalabilir. Yani yüksek faiz, ekonomiyi gereğinden uzun süre yorabilir. Bu durum, reel sektörün üretim kapasitesine, yatırım iştahına ve rekabet gücüne zarar verir; sabit gelirli vatandaşların yaşam koşulları daha da zorlaşır. İşte bu yüzden enflasyonla mücadeleyi çok boyutlu bir strateji ve politika setiyle yürütmemiz gerekiyor. 

18 Eylül 2024 Çarşamba

Etiketler : enflasyon