Küresel ölçekte yaşanan ‘Enerji Krizi’ni, 1970’lerin petrol krizlerinden bütünüyle ayıran, modern dünyanın karşılaştığı ‘en tehlikeli’ enerji krizine dönüştüren birkaç kritik detay var. Her şeyden önce, bu defa yaşanan küresel enerji krizi denkleminin içerisinde sadece petrol değil, aynı zamanda doğalgaz da var. Üstüne kömür ve nükleeri de eklemek mümkün. İkinci detay, bu seferki enerji krizinin aynı zamanda bir ‘enerji dönüşümü’ krizi de olması. Çünkü küresel enerji ve gıda fiyatlarının tetiklediği ‘yüksek enflasyon’ sürecini, yüksek merkez bankası politika faizi ile çözmekte ısrarcı olan ülkeler, kredi maliyetlerinde de ciddi artışlara sebep oldular. Bu nedenle, güneş, rüzgar, jeotermal ve hidro gibi önemli yenilenebilir enerji yatırımlarının maliyetleri de arttı.

YEŞİL ENERJİ DÖNÜŞÜMÜ

Oysa, yaşanmakta olan küresel enerji krizi, dünyanın önde gelen ekonomilerinin yenilenebilir enerjiye geçişlerini hızlandırmalarının, ‘Yeşil Enerji Dönüşümü’nün ne kadar önemli olduğunu bir kez daha teyit ediyor.

Ne yazık ki, neoliberal ortodoks politikalarda ısrarcı olan iktisatçılar ve onlardan destek alan merkez bankaları ile ekonomi yönetimleri nedeniyle ‘yeşil enerji dönüşümü’ de küresel ‘sürdürülebilir kalkınma’ hedefleri de risk altında. Üçüncü detay ise 1970’lerin petrol krizinin bir ‘fiyat krizi’ olduğunu hatırlayarak, bu defa yaşanan küresel enerji krizinin ‘fiyat’ın da ötesinde, bir bölgesel ve küresel ‘tedarik’ krizi olduğu gerçeği. Nitekim Rusya-Ukrayna savaşının derinleştirdiği tedarik krizi, petrol, doğalgaz, kömür ve zenginleştirilmiş uranyum çubuklarının üretimini ve dağıtımını iyice karışık hale getirmiş durumda.

HİDRO ENERJİ RİSKİ

Hemen hemen tüm kıtalar için bir başka riskli konu ise hidro. Küresel iklim değişikliği ve La Nina nedeniyle etkisini daha da artıran kuraklık sorunu, geçtiğimiz yaz başından bu yana Avrupa’nın hidro enerji kapasitesi açısından, hatta nükleer enerji santrallerinin soğutulması adına da önemli bir risk oluşturuyor. Bu nedenle doğalgaz ve kömür fiyatlarının küresel ölçekte aşırı dalgalandığı bir dönemde, hidroelektrik ve nükleer enerji santrallerinin kapasitelerinin de dalgalanma göstermesi, OECD nezdindeki Uluslararası Enerji Ajansı’nın (IEA) İcra Direktörü Dr. Fatih Birol’un da ifade ettiği gibi dünyayı ilk gerçek enerji kriziyle karşı karşıya bırakmış durumda. Dr. Birol, küresel sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) piyasalarında arzın talebi karşılayamayacağı endişesi ve başlıca petrol üreticilerinin üretimi kısmasının dünyada yaşanan ‘İlk Gerçek Enerji Krizi’ni tetiklediğini vurguluyor.

Fatih Birol, Rusya-Ukrayna savaşına bağlı olarak, bir tarafta Avrupa’nın LNG ithalatının artması, diğer tarafta, bilhassa 2023’ten itibaren Çin’de yakıt talebinin artma olasılığının, küresel LNG piyasasında 2023 için yalnızca 20 milyar metreküplük LNG kapasitesi olacağı düşünüldüğünde, gelecek yılın çok sıkışık geçeceğinin altını çiziyor. Bu nedenle uzmanlar, bir şekilde 2022 sonbaharının yönetileceğini; esas krizin 2023 sonbaharı, 2024 kış aylarında yaşanacağını hatırlatıyor. Beklenen sıcak seyreden sonbahar zamana yayılır ise bu durum Avrupa’nın en azından bu kışı az hasarla atlatabilmesi adına değerli olacak. Ancak, 2023 ilkbahar sonu itibariyle yüzde 25-35 seviyesine düşmesi, beklenen doğalgaz depolarının tekrar doldurulması çok zahmetli olacak. Üstüne, OPEC’in 2 milyon varil üretimi kısma kararı da kalıcı olur ise enerji fiyatlarının hem üretici fiyatları endeksi (maliyet enflasyonu) hem de tüketici fiyatları endeksi (talep enflasyonu) üzerindeki kalıcı etkisini takip etmeyi sürdüreceğiz.

02 Kasım 2022 Çarşamba

Etiketler : Küresel Kriz Enerji Küresel Enerji

OSMAN ARIOĞLU

Geçtiğimiz hafta 2025-27 yılları arasını kapsayan Orta Vadeli Program açıklandı. Programda enflasyon ve büyüme rakamlarında revizeler yapıldığını gördük. Geçen hafta sonu kredi derecelendirme kuruluşu Fitch, Türkiye’nin kredi notunu B+’dan BB-‘ye çıkardı. 

Görünümü ise pozitiften durağana çevirdi.

FİTCH KREDİ NOTU

Öncelikle kredi notundan bahsedelim. Bu not artırımından sonra Türkiye’nin kredi notu Güney Afrika ile aynı seviyeye geldi. 

Önümüzdeki dönemde risk priminde de biraz daha iyileşme görebiliriz. Not artırımı zaten bekleniyordu. Kritik konu, görünümün durağana çevrilmesidir. Bir sonraki açıklamada kredi not artırımının biraz zora girmesi gibi görünse de kesin olarak böyle olur demek değildir. 

ENFLASYON VE BÜYÜME RAKAMLARINDA REVİZE

OVP ile 2024 yılı enflasyon hedefi yüzde 33’ten yüzde 41.5’e revize edildi. Aslında Merkez Bankası daha önce 2024 yılı enflasyon hedefini yüzde 38’e revize etmiş ve daha sonraki birkaç toplantısında da yüzde 38’de sabit tutmuştu. Merkez Bankası açıklamasında da 38-42 aralığında bir banttan bahsedildiğini dikkate alırsak yeni hedefin Merkez Bankası açıklamalarındaki üst bant civarı olduğunu ve tutturulabilir görüldüğünü belirtelim. 

Büyüme beklentisinde değişiklik yapılarak 2024 yılı büyüme hedefi yüzde 3.5, 2025 yılı hedefi de yüzde 4 olarak revize edildi. Orta Vadeli Program açıklaması sırasında konuyla ilgili tüm bakanlar masanın etrafında olduğu halde sadece ana başlıkların belirtilmiş olması, içerikle ilgili detaya girilmemesi, kamuoyu nezdinde bir hayli eleştiriye neden oldu. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, OVP açıklaması sırasında konuya ilişkin detayların 25 Ekim’de açıklanacak 2025 yılı programında olacağını ifade etti. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde bütün unsurları ile yetki ve sorumluluğunun Cumhurbaşkanı makamına ait olması, bakanların programın yürütülmesinde yardımcı rol alan aktörler olarak değerlendirilmesi nedeniyle detaylandırmanın Cumhurbaşkanlığı Hükümeti yıllık programı ile olması doğal karşılanabilir. 

OVP’de 2025 yılı büyüme hedefinin yarım puan aşağı çekilerek yüzde 4 olarak açıklanması ile enflasyonla mücadele programında bir gevşemeye gidileceği yönünde değerlendirmeler ekonomideki yavaşlamanın 2025 yılı ilk yarısında da devam edeceği beklentisi ile uyumlu. Daralmanın 2025 yılının bütününe yayılması ise başka sorunları da beraberinde getirebilir. Genel olarak hükümetlerin en tedirgin olduğu konu, ekonomik büyümenin ciddi şekilde yavaşlaması veya durgunluk içerisine girilmesidir. Bu hem işsizliğin artması hem de ülke kalkınmasının ve dolayısıyla da kişi başı milli gelirin düşmesine neden olabileceğinden hassasiyet gösterilmesi doğaldır. Türkiye’de 2002- 2008 yılları arasında yine bir enflasyonla mücadele programı uygulandı. 2001 yılı ekonomik krizi sonrası negatif büyüyen ülkede güven, kararlılık ve istikrarla enflasyonda ciddi bir iyileşme ile birlikte büyüme oranlarında da makul bir seviye izlenebilir olmuştu. 

PROGRAMDA KARARLILIK 

Enflasyonla mücadele programında en kritik konu, beklentilerin doğru yönetilmesi ve toplumun genelinde uygulanan enflasyonla mücadele programına inancın devam ediyor olmasıdır. Enflasyon katılaşmadan bu yılın ikinci yarısı ve 2025’in ilk yarısı biraz daha acı çekilecek dönem olarak kalması koşuluyla sonrasının daha yumuşak bir şekilde devam ettirilmesi mümkün olabilir. Geçen 5-6 yıllık dönemde uygulanan programlar kişiler ile doğrudan bağlantılı hale geldi ve birbiriyle zıt uygulamalar yapıldı. Uygulanan programda da esas tedirgin eden bu noktadır. Bu program, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile endeksli görülüyor. Hazine ve Maliye Bakanı konusunda yapılan spekülasyonların programda ne denli hasara yol açabileceği birkaç hafta önceki asılsız dedikodular ile teyit edildi. Bu dedikoduları gidermek için Sayın Şimşek sosyal medya hesabından iki defa istifa ettiği yönündeki tevatürleri yalanlamak durumunda kaldı. 

Yüksek enflasyon, toplumu her yönüyle bozucu etkilere neden olur. Şu anda en kritik konu, henüz katılaşmamış olan enflasyonu indirmedeki kararlılığın korunmasıdır. Beklenti yönetimi doğru yapılabildiği ölçüde enflasyon ve büyüme hedefleri yakınsanabilir. Yapısal reformların realize edilmesinde de anlayışın değiştiğine yönelik kanaat omurgayı oluşturur. En az iki yıl daha seçim olmaması halen en büyük avantaj durumundadır.

18 Eylül 2024 Çarşamba

Etiketler : enflasyon reyting büyüme Fitch kredi

PROF. DR. NURULLAH GÜR

Türkiye’de enflasyon, yıllık bazda tek haneli rakamları en son Ekim 2019’da görmüştü. Salgın döneminde yüzde 10-20 bandında dolanan enflasyon oranı, Aralık 2021’den itibaren başka bir safhaya geçti. O tarihten bu yana ortalama enflasyon yüzde 57.5 seviyesinde gerçekleşti. Beklediğimiz dezenflasyon süreci, Haziran 2024 itibariyle nihayet başladı. Yıllık enflasyon, son üç ayda yüzde 75.45’ten yüzde 51.97’ye geriledi. Bu gerilemeye neden olan temel unsurları şöyle özetleyebiliriz:

* Geçen yılın yaz döneminde çok yüksek seviyelerde gerçekleşen aylık enflasyon rakamlarının Haziran-Ağustos 2024 döneminde devreden çıkması neticesinde baz etkisi oluştu. Bu matematiksel durum, yıllık enflasyonu otomatik olarak aşağıya çekti.  

* Sıkı para politikası ve ekonomi politikalarındaki artan öngörülebilirliğin bir sonucu olarak döviz kurları, daha istikrarlı bir aralıkta seyretmeye başladı. Hatta TL reel bazda değerlendi. Bu gelişme, ithalat fiyatlarının enflasyonu artırıcı etkisini sınırladı. 

* Sıkı para politikası, iç talebi yavaşlattı. 

n Küresel emtia fiyatlarının stabil bir seyir izlemesi ve asgari ücrete ara dönemde zam yapılmaması, reel sektör için maliyetleri hafifletti. Böylece, bazı şirketlerin fiyat artışlarında aşırıya kaçmaya yönelebilmeleri için gerekçeleri azalmış oldu. 

TAHMİNLER GÜNCELLENDİ

Enflasyonda düşüş trendi başlamış olmasına rağmen Merkez Bankası’nın yüzde 38’lik yıl sonu hedefinin tutması mümkün gözükmüyor. Zaten geçtiğimiz günlerde açıklanan Orta Vadeli Program’daki (OVP) 2024 yıl sonu enflasyon tahmini de yüzde 41.5 olarak güncellendi. Önceki OVP’de 2024 yıl sonu için enflasyon tahmini yüzde 33 idi. Durum böyle olunca akıllara kritik bir soru geliyor: 

Neden enflasyon tahminleri tutmadı? Bu sorunun birkaç cevabı var: 

* Enflasyonu kontrol altına almak için para politikası sıkılaştırıldı. Bu gerekliydi. Ama para politikasını destekleyecek yapısal politikalar yeterince kapsamlı ve hızlı biçimde devreye giremedi. Önceki yazılarımda da altını çizdiğim üzere, sıkı para politikası enflasyonla mücadelenin ön koşulu olmakla birlikte yeterli koşulu değildir. 

* Para politikasının iletişim ayağı zayıf kaldı. Dolayısıyla, enflasyon beklentileri yeterince iyi yönetilemedi. Bu durum, fiyatlama davranışları ve tüketim eğilimlerinin normalleşmesini geciktirdi. 

* Fiyatı kamu tarafından yönetilen ve yönlendirilen mal ve hizmetlere yönelik fiyat ayarlamaları dezenflasyon sürecini yeterince desteklemedi.  

ÇÖZÜM NEREDE?

Peki, bundan sonra ne yapmalıyız? Para politikasının etki alanına girmeyen ama enflasyonu ilgilendiren alanlara dair diğer ekonomi politikalarını daha etkin çalıştırmamız lazım. Ekonominin planlama, üretim, teşvik, dağıtım ve aracılık faaliyetlerini ilgilendiren sorunlarına dair kalıcı çözümler üretmeliyiz. Enflasyonla mücadelenin her boyutunu vatandaşa ve şirketlere daha fazla dokunarak anlatmalıyız. Maliye politikalarını hem enflasyonla mücadeleyi destekleyecek hem de enflasyonla mücadelenin maliyetinin toplumda daha adil biçimde paylaşılmasını sağlayacak şekilde çalıştırmalıyız. 

Bunları yapmakta yetersiz kaldığımız durumda, sıkı para politikası daha uzun süre devrede kalabilir. Yani yüksek faiz, ekonomiyi gereğinden uzun süre yorabilir. Bu durum, reel sektörün üretim kapasitesine, yatırım iştahına ve rekabet gücüne zarar verir; sabit gelirli vatandaşların yaşam koşulları daha da zorlaşır. İşte bu yüzden enflasyonla mücadeleyi çok boyutlu bir strateji ve politika setiyle yürütmemiz gerekiyor. 

18 Eylül 2024 Çarşamba

Etiketler : enflasyon