DR. CAN GÜRLESEL

gurlesel@superonline.com

Dünya ve Türkiye ekonomisi yeni yıla oldukça hareketli başladı. Ancak bu hareket, iktisadi faaliyetlerdeki bir hareketlenmeden çok politika uygulamaları ve beklentilerdeki gelişmelerden kaynaklanıyor. 

1. KÜRESEL EKONOMİDE ANA SENARYO ÇALIŞIYOR 

Küresel ekonomi, 2024 yılının ana senaryosu içinde ilerliyor. Ana senaryo, enflasyon oranlarında düşüşün sürmesi ve büyük merkez bankalarının yıl içinde faiz indirmeye başlamasıdır. Bu takvim içinde yılın ikinci çeyreğinde beklentilerde iyileşme, yılın ikinci yarısında ise iktisadi faaliyetlerde toparlanmanın başlaması bekleniyor. Yılın ilk çeyrek dönemi ise durağan geçecek. Ocak ayı verilerine göre, enflasyonda düşüş sürüyor. Yine sanayi ve hizmet sektörlerindeki zayıf performans da devam ediyor. Jeopolitik risklerin yeni fiyat sıçramaları yaratmaması halinde 2024 yılının beklenen ana senaryosu gerçekleşmiş olacak.

2. BÜYÜK MERKEZ BANKALARI FAİZ İNDİRİMİNDE TEMKİNLİ

Ocak ayı içinde büyük merkez bankaları yılın ilk faiz toplantılarını yaptı. Büyük merkez bankaları, enflasyonla mücadelede temkinli duruşlarını sürdürüyor. ABD Merkez Bankası Fed, faiz indirimi için mart ayını erken gördü ve muhtemelen haziran ayı için indirim sinyali verdi. Avrupa Merkez Bankası, faiz indirimlerini henüz tartışmadıklarını açıkladı. Banka, ilk faiz indirimini muhtemelen mayıs veya haziran ayları için planlıyor. İngiltere Merkez Bankası ise yaz sonu veya sonbaharda faiz indirimine başlayacak. Ayrıca büyük merkez bankaları, faizlerde piyasaların beklediğinden daha az sayıda indirim yapacağı işareti veriyor.

3. TÜRKİYE’DE MERKEZ BANKASI BAŞKAN DEĞİŞİMİ VE OLASI ETKİLERİ

Yeni programın önemli ayaklarından birini, para politikasındaki değişim ve enflasyonla mücadelede sıkı para politikası uygulanması oluşturuyor. Bu çerçevede 2023 Haziran ayında merkez bankası başkanı ve daha sonra da yönetimi değişti. Yeni başkan ve yönetim, sıkı para politikasını kararlılıkla uyguladı. Yine liralaşma dönemindeki düzenlemelerin azaltıldığı veya kaldırıldığı bir geçiş dönemi yönetildi. Sıkı para politikası ve normalleşme başarı ile uygulanırken merkez bankası başkanı görevinden ayrıldı. Yeni merkez bankası başkanı, mevcut yönetimin bir üyesi ve yönetim de aynen korunuyor. Buna bağlı olarak yeni başkanı ile merkez bankası sıkı para politikasını ve normalleşme sürecini aynen sürdürecek. Görev değişimi, ekonomik ve finansal bir dalgalanmaya neden olmayacak.

4. MERKEZ BANKASI SIKILAŞTIRMAYI ARTIRIR MI?       

Önceki merkez bankası başkanı, 25 Ocak tarihli son faiz toplantısı sonrasında dezenflasyon süreci için yeterli parasal sıkılaşma seviyesine ulaşıldığını açıklamıştı. Yeterli parasal sıkılaşma seviyesi kapsamında merkez bankası politika faizini yüzde 45’e çıkarttı. 

Kredi faiz oranları da yüzde 50 seviyesinin üzerinde. Kredi sıkılaşması devam ediyor. Banka, finansal piyasalara aktardığı TL likiditesini en aza indirdi. Başkan değişimi sonrasında bankadan sıkılaşmanın artırılması beklentisi öne çıkıyor. Banka, muhtemelen yerel seçimler sonrası sıkılaşma seviyesini artıracak. Politika faizi artışı, bireysel kredilerde yeni sıkılaşma, TL likiditesinin azaltılması ve kredi kartlarında sınırlamalar beklenmeli. 

8 Şubat tarihinde yapılacak Merkez Bankası enflasyon raporu sunumu, yeni sıkılaşma beklentileri çerçevesinde önemli olacak. 

5. PROGRAMA YENİ BİR SOLUK GEREKİYOR     

Programın devam edeceğine ilişkin endişelerle programın enflasyonla mücadelede başarılı olacağına dair beklentilerdeki zayıflama, programa yeni bir soluk ihtiyacı yaratıyor. Sıkılaşma politikası ile yüksek maliyet artışları arasında reel kesim baskı altında kalıyor. Yine reel kesim, TL’nin yeniden değerlenmesinden rahatsız. Yüksek ücret artışlarına rağmen hane halklarının satın alma gücü yüksek enflasyon nedeniyle erimeye devam ediyor. Reel kesim ve hane halklarının programa olan güveni azalıyor. 

Türkiye’nin risk primi de yeniden 300 puanın üzerine çıktı. Yerel seçime kadar program aynen sürecek. Ancak yerel seçimler sonrası özellikle enflasyonla mücadele ve ihracatın desteklenmesi için yeni önlemler gerekecek.  

SON SÖZ 

İçeride ve dışarıda ana senaryo risklere ve belirsizliklere rağmen çalışıyor.

12 Şubat 2024 Pazartesi

OSMAN ARIOĞLU

Geçtiğimiz hafta 2025-27 yılları arasını kapsayan Orta Vadeli Program açıklandı. Programda enflasyon ve büyüme rakamlarında revizeler yapıldığını gördük. Geçen hafta sonu kredi derecelendirme kuruluşu Fitch, Türkiye’nin kredi notunu B+’dan BB-‘ye çıkardı. 

Görünümü ise pozitiften durağana çevirdi.

FİTCH KREDİ NOTU

Öncelikle kredi notundan bahsedelim. Bu not artırımından sonra Türkiye’nin kredi notu Güney Afrika ile aynı seviyeye geldi. 

Önümüzdeki dönemde risk priminde de biraz daha iyileşme görebiliriz. Not artırımı zaten bekleniyordu. Kritik konu, görünümün durağana çevrilmesidir. Bir sonraki açıklamada kredi not artırımının biraz zora girmesi gibi görünse de kesin olarak böyle olur demek değildir. 

ENFLASYON VE BÜYÜME RAKAMLARINDA REVİZE

OVP ile 2024 yılı enflasyon hedefi yüzde 33’ten yüzde 41.5’e revize edildi. Aslında Merkez Bankası daha önce 2024 yılı enflasyon hedefini yüzde 38’e revize etmiş ve daha sonraki birkaç toplantısında da yüzde 38’de sabit tutmuştu. Merkez Bankası açıklamasında da 38-42 aralığında bir banttan bahsedildiğini dikkate alırsak yeni hedefin Merkez Bankası açıklamalarındaki üst bant civarı olduğunu ve tutturulabilir görüldüğünü belirtelim. 

Büyüme beklentisinde değişiklik yapılarak 2024 yılı büyüme hedefi yüzde 3.5, 2025 yılı hedefi de yüzde 4 olarak revize edildi. Orta Vadeli Program açıklaması sırasında konuyla ilgili tüm bakanlar masanın etrafında olduğu halde sadece ana başlıkların belirtilmiş olması, içerikle ilgili detaya girilmemesi, kamuoyu nezdinde bir hayli eleştiriye neden oldu. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, OVP açıklaması sırasında konuya ilişkin detayların 25 Ekim’de açıklanacak 2025 yılı programında olacağını ifade etti. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde bütün unsurları ile yetki ve sorumluluğunun Cumhurbaşkanı makamına ait olması, bakanların programın yürütülmesinde yardımcı rol alan aktörler olarak değerlendirilmesi nedeniyle detaylandırmanın Cumhurbaşkanlığı Hükümeti yıllık programı ile olması doğal karşılanabilir. 

OVP’de 2025 yılı büyüme hedefinin yarım puan aşağı çekilerek yüzde 4 olarak açıklanması ile enflasyonla mücadele programında bir gevşemeye gidileceği yönünde değerlendirmeler ekonomideki yavaşlamanın 2025 yılı ilk yarısında da devam edeceği beklentisi ile uyumlu. Daralmanın 2025 yılının bütününe yayılması ise başka sorunları da beraberinde getirebilir. Genel olarak hükümetlerin en tedirgin olduğu konu, ekonomik büyümenin ciddi şekilde yavaşlaması veya durgunluk içerisine girilmesidir. Bu hem işsizliğin artması hem de ülke kalkınmasının ve dolayısıyla da kişi başı milli gelirin düşmesine neden olabileceğinden hassasiyet gösterilmesi doğaldır. Türkiye’de 2002- 2008 yılları arasında yine bir enflasyonla mücadele programı uygulandı. 2001 yılı ekonomik krizi sonrası negatif büyüyen ülkede güven, kararlılık ve istikrarla enflasyonda ciddi bir iyileşme ile birlikte büyüme oranlarında da makul bir seviye izlenebilir olmuştu. 

PROGRAMDA KARARLILIK 

Enflasyonla mücadele programında en kritik konu, beklentilerin doğru yönetilmesi ve toplumun genelinde uygulanan enflasyonla mücadele programına inancın devam ediyor olmasıdır. Enflasyon katılaşmadan bu yılın ikinci yarısı ve 2025’in ilk yarısı biraz daha acı çekilecek dönem olarak kalması koşuluyla sonrasının daha yumuşak bir şekilde devam ettirilmesi mümkün olabilir. Geçen 5-6 yıllık dönemde uygulanan programlar kişiler ile doğrudan bağlantılı hale geldi ve birbiriyle zıt uygulamalar yapıldı. Uygulanan programda da esas tedirgin eden bu noktadır. Bu program, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile endeksli görülüyor. Hazine ve Maliye Bakanı konusunda yapılan spekülasyonların programda ne denli hasara yol açabileceği birkaç hafta önceki asılsız dedikodular ile teyit edildi. Bu dedikoduları gidermek için Sayın Şimşek sosyal medya hesabından iki defa istifa ettiği yönündeki tevatürleri yalanlamak durumunda kaldı. 

Yüksek enflasyon, toplumu her yönüyle bozucu etkilere neden olur. Şu anda en kritik konu, henüz katılaşmamış olan enflasyonu indirmedeki kararlılığın korunmasıdır. Beklenti yönetimi doğru yapılabildiği ölçüde enflasyon ve büyüme hedefleri yakınsanabilir. Yapısal reformların realize edilmesinde de anlayışın değiştiğine yönelik kanaat omurgayı oluşturur. En az iki yıl daha seçim olmaması halen en büyük avantaj durumundadır.

18 Eylül 2024 Çarşamba

Etiketler : enflasyon reyting büyüme Fitch kredi

PROF. DR. NURULLAH GÜR

Türkiye’de enflasyon, yıllık bazda tek haneli rakamları en son Ekim 2019’da görmüştü. Salgın döneminde yüzde 10-20 bandında dolanan enflasyon oranı, Aralık 2021’den itibaren başka bir safhaya geçti. O tarihten bu yana ortalama enflasyon yüzde 57.5 seviyesinde gerçekleşti. Beklediğimiz dezenflasyon süreci, Haziran 2024 itibariyle nihayet başladı. Yıllık enflasyon, son üç ayda yüzde 75.45’ten yüzde 51.97’ye geriledi. Bu gerilemeye neden olan temel unsurları şöyle özetleyebiliriz:

* Geçen yılın yaz döneminde çok yüksek seviyelerde gerçekleşen aylık enflasyon rakamlarının Haziran-Ağustos 2024 döneminde devreden çıkması neticesinde baz etkisi oluştu. Bu matematiksel durum, yıllık enflasyonu otomatik olarak aşağıya çekti.  

* Sıkı para politikası ve ekonomi politikalarındaki artan öngörülebilirliğin bir sonucu olarak döviz kurları, daha istikrarlı bir aralıkta seyretmeye başladı. Hatta TL reel bazda değerlendi. Bu gelişme, ithalat fiyatlarının enflasyonu artırıcı etkisini sınırladı. 

* Sıkı para politikası, iç talebi yavaşlattı. 

n Küresel emtia fiyatlarının stabil bir seyir izlemesi ve asgari ücrete ara dönemde zam yapılmaması, reel sektör için maliyetleri hafifletti. Böylece, bazı şirketlerin fiyat artışlarında aşırıya kaçmaya yönelebilmeleri için gerekçeleri azalmış oldu. 

TAHMİNLER GÜNCELLENDİ

Enflasyonda düşüş trendi başlamış olmasına rağmen Merkez Bankası’nın yüzde 38’lik yıl sonu hedefinin tutması mümkün gözükmüyor. Zaten geçtiğimiz günlerde açıklanan Orta Vadeli Program’daki (OVP) 2024 yıl sonu enflasyon tahmini de yüzde 41.5 olarak güncellendi. Önceki OVP’de 2024 yıl sonu için enflasyon tahmini yüzde 33 idi. Durum böyle olunca akıllara kritik bir soru geliyor: 

Neden enflasyon tahminleri tutmadı? Bu sorunun birkaç cevabı var: 

* Enflasyonu kontrol altına almak için para politikası sıkılaştırıldı. Bu gerekliydi. Ama para politikasını destekleyecek yapısal politikalar yeterince kapsamlı ve hızlı biçimde devreye giremedi. Önceki yazılarımda da altını çizdiğim üzere, sıkı para politikası enflasyonla mücadelenin ön koşulu olmakla birlikte yeterli koşulu değildir. 

* Para politikasının iletişim ayağı zayıf kaldı. Dolayısıyla, enflasyon beklentileri yeterince iyi yönetilemedi. Bu durum, fiyatlama davranışları ve tüketim eğilimlerinin normalleşmesini geciktirdi. 

* Fiyatı kamu tarafından yönetilen ve yönlendirilen mal ve hizmetlere yönelik fiyat ayarlamaları dezenflasyon sürecini yeterince desteklemedi.  

ÇÖZÜM NEREDE?

Peki, bundan sonra ne yapmalıyız? Para politikasının etki alanına girmeyen ama enflasyonu ilgilendiren alanlara dair diğer ekonomi politikalarını daha etkin çalıştırmamız lazım. Ekonominin planlama, üretim, teşvik, dağıtım ve aracılık faaliyetlerini ilgilendiren sorunlarına dair kalıcı çözümler üretmeliyiz. Enflasyonla mücadelenin her boyutunu vatandaşa ve şirketlere daha fazla dokunarak anlatmalıyız. Maliye politikalarını hem enflasyonla mücadeleyi destekleyecek hem de enflasyonla mücadelenin maliyetinin toplumda daha adil biçimde paylaşılmasını sağlayacak şekilde çalıştırmalıyız. 

Bunları yapmakta yetersiz kaldığımız durumda, sıkı para politikası daha uzun süre devrede kalabilir. Yani yüksek faiz, ekonomiyi gereğinden uzun süre yorabilir. Bu durum, reel sektörün üretim kapasitesine, yatırım iştahına ve rekabet gücüne zarar verir; sabit gelirli vatandaşların yaşam koşulları daha da zorlaşır. İşte bu yüzden enflasyonla mücadeleyi çok boyutlu bir strateji ve politika setiyle yürütmemiz gerekiyor. 

18 Eylül 2024 Çarşamba

Etiketler : enflasyon