Son zamanlarda özellikle büyükşehirlerde yabancı uyruklu hurda toplayıcılarından yapılan hurda, lastik ve benzeri ürünlerin alımında belgelendirilmesi konusu uygulamada duraksama yaratmıştır. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayınlanan özelge ile konu açıklığa kavuşturulmuştur. Şöyle ki:
Gelir Vergisi Kanunu’nun 9’uncu maddesi uyarınca vergiden muaf esnafa ilişkin düzenlemelere yer verilmiş, kimlerin esnaf muaflığından faydalanamayacakları da maddede sayılmak suretiyle belirlenmiştir.
Söz konusu maddenin birinci fıkrasının (7) numaralı bendinde de; ticari işletmelere ait atıkları mutat olarak veya belli aralıklarla satın alanlar hariç olmak üzere bir iş yeri açmaksızın kendi nam ve hesabına münhasıran (özellikle) kapı kapı dolaşmak suretiyle, her türlü hurda maddeyi toplayarak veya satın alarak bu malların ticaretini yapanlara veya tekrar işleyenlere satanların gelir vergisinden muaf olacakları hükme bağlanmıştır.
Aynı maddenin üçüncü fıkrasında ise ticari, zirai veya mesleki kazancı dolayısıyla gerçek usulde gelir vergisine tabii olanlar ile yukarıda sayılan işleri gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine bağlılık arz edecek şekilde yapanların esnaf muaflığından faydalanamayacakları belirtilmiştir.
Maddenin son fıkrasında ise esnaf muaflığının 94’üncü madde uyarınca tevkif suretiyle kesilen vergilere şumülu olmadığı hususu hükme bağlanmıştır.
Diğer yandan, söz konusu kanunun 94’üncü maddesinin birinci fıkrasında vergi tevkifatı yapmak zorunda olanlar ile tevkifata tabi tutulacak ve tevkifatı yapacak olanlar belirlenmiş olup anılan fıkranın 13/b numaralı bendinde ise esnaf muaflığından yararlananlara mal ve hizmet alımları karşılığında yapılan ödemelerden hurda alımları için yüzde 2 oranında gelir vergisi tevkifatı uygulanacağı hususu hükme bağlanmıştır.
Konuya ilişkin olarak yayımlanan 267 seri numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliğ’inin 2. bölümünde; Gelir Vergisi Kanunu’nun 9’uncu maddesine eklenen bent hükmü uyarınca hurda metal, hurda plastik, hurda naylon, atık kağıt, hurda cam ile atıl şişeleri ve benzerlerini geçimini sağlamak üzere bir iş yeri açmaksızın kendi nam ve hesabına münhasıran (özellikle) kapı kapı dolaşmak suretiyle toplayan veya satın alan kişiler esnaf muaflığından yararlanacaklardır. Söz konusu işlerin devamı olarak yapılması ya da motorlu araç kullanılarak faaliyette bulunulması muafiyetten yararlanmaya engel teşkil etmeyecektir.
Ancak söz konusu mükelleflerden;
- Ticari işletmelere ait atıkları mutad olarak veya belli aralıklarla satın alanlar veya anlaşma yapmak suretiyle toplayıp satan kişiler,
- Gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine bağlılık arz edecek şekilde yapanlar, esnaf muaflığından yararlanamayacaktır
açıklamaları yer almaktadır.
Buna göre, hurda alımının esnaf muaflığı kapsamında bulunan ve kendi nam ve hesabına münhasıran, kapı kapı dolaşmak suretiyle hurda toplayanlardan yapılması halinde, bu kişilere yapılacak ödemeler üzerinden yüzde 2 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekmektedir.
Vergi Usul Kanunu açısından olay irdelendiğinde;
- 227’nci maddesinde; bu kanunda aksine hüküm olmadıkça; bu kanuna göre tutulan ve üçüncü şahıslarla olan münasebet ve muamelelere ait olan kayıtların tevsiki mecburidir.
- 229’uncu maddesinde; “fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır.”
- 234’üncü maddesinde ise “birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin;
Vergiden muaf esnafa yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için tanzim edilip (düzenlenen) işi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati (kişisel) eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya içinde tanzim edilir. Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nev’i ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir. Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nev’i ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adları ile soyadlarını (tüzel kişilerde ünvanlarını) ve adreslerini ve tarihi ihtiva eder ve iki nüsha olarak tanzim ve bir nüshası işi yapana veya malı satana tevdi olunur. Gider pusulaları seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir. (düzenlenir)” hükümlerine yer verilmiştir.
Ayrıca, konu hakkında yayımlanan 225 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği’nde gider pusulalarında; işin mahiyeti, cinsi, adedi, fiyatı, tutarı, toplamı, tevkif edilen vergi oranı ve net tutarı, işi yaptıran ile yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adı-soyadı (tüzel kişilerden ünvanı, adresi varsa vergi dairesi ve hesap numarası, seri ve müteselsil sıra numarası ve düzenleme tarihine ilişkin bilgilere yer verilmesi öngörülmüştür.
Gider pusulasının söz konusu eşya alımının yapıldığı anda düzenlenmesi mecburi olup, gün sonunda toplu olarak düzenlenmesi mümkün değildir.
(01.01.2019 gün ve 62030549-120 [94-2017/642] – E Sayılı Özelge (Hazine ve Maliye Bakanlığı Özelgesi, Yaklaşım Dergisi, 2019 Mart S. 209-210)