FATİH OKTAY

Çin’de yönetimin en önemli araçlarından biri planlar. Kimisi dönemsel kimisi bir kerelik çok sayıda plan, ülke bürokrasisinin eylemlerini yönlendiriyor. Bu planlar, tam olmasa da, genellikle ‘evdeki plan çarşıya uymaz’ sözünü haksız çıkaracak kadar tutuyor. Bunda istatistiklerin isteğe uygun üretiminin bir dereceye kadar rolü olabilir ama esas olarak ana rolü hazırlanış süreçleri ve Çin’in idari yapısı oynuyor.

ÖNERİYE DAYALI BEŞ YILLIK PLANLAR

Çin’de yönetimin orta vadeli planlama aracı, beş yıllık planlar. Son beş yıllık plan, Çin Ulusal Halk Kongresi tarafından bu yılın mart ayında kabul edildi. Ancak plan ile ilgili çalışmalar, 2019’un sonlarından beri sürüyordu. Plana hazırlık olarak çok sayıda devlet kurumu, üniversiteler, düşünce kuruluşları öneriler hazırlamış, yönetimin belirlediği alanlarda araştırmalar gerçekleştirmişti. Çin Komünist Partisi Merkez Komitesi, bu çalışmalara dayanarak hedef ve ilkeleri kapsayan bir taslak plan oluşturmuş, plan yerel yönetimler, devlet ve parti kurumları, üniversiteler ve uzmanlarla paylaşılmış, gelen görüşlere göre biçimlendirilerek ‘öneri-tavsiye’ nitelemesiyle açıklamıştı. Ulusal Halk Kongresi’nden geçen plan esas olarak bu ‘öneriye’ dayalıydı.

Bu plan, planlama sürecinin sadece başlangıcını oluşturuyor. Bunu, bu planda belirtilen hedeflerin somut olarak nasıl gerçekleştirileceğini tanımlayan konu ve alt konu planları takip ediyor. Ardından planlarda belirlenen işlerin sorumlulukları, ilgili kurum ve kuruluşlara atanıyor. Daha önce sık sık dile getirdiğimiz gibi çok geniş yetkilere sahip yerel yönetimler de bu çerçevede kendi beş yıllık uygulama planlarını oluşturuyor ve açıklıyorlar.

ESAS UYGULAMACI YEREL YÖNETİMLER

Ülkede kamu harcamalarının yüzde 90’ını gerçekleştiren, dolayısıyla beş yıllık planların esas uygulamacısı olan yerel yönetimlerin bu işi ciddiye almasını da yine daha önceden sözünü ettiğimiz kamu yöneticileri performans değerlendirme sistemi sağlıyor. Yerel yöneticilerin terfi olanaklarını büyük ölçüde ekonomik gelişmeye bağlayan bu sistem, bunların beş yıllık plan hedeflerini desteklemek için ortaya konan kaynak ve teşviklerden yararlanmak için iştah ve gayretle çalışmasını sağlıyor. Yerel yönetimler çevre gibi konulardaki hedefleri gerçekleştirme konusunda yerel ekonomi için olumsuz etkileri olabileceği için çok hevesli olmayabiliyorlar. Böyle durumlarda plan hedeflerini gerçekleştirme, başarılı sayılmanın olmazsa olmaz koşulu olarak tanımlanıyor.

Daha önce anlattığımız gibi, 2006-2010 yıllarını kapsayan 11. beş yıllık plan, plan dönemi içinde sanayinin kükürt dioksit gazı salımlarında yüzde 10, sanayi ve yerleşim yerlerinin sulara saldığı organik madde tutarlarında yüzde 10, birim üretimde kullanılan enerji miktarında yüzde 20 azalma gibi hedefler içeriyordu. Hedeflenen azalmalar, devlet şirketleri ve her düzeydeki yerel yönetimler arasında paylaştırıldı ve paylarına düşen azalmanın gerçekleştirilmesi, şirketler ve yerel yönetimlerde üst yöneticilerin performans değerlendirme ölçütleri kapsamına alındı. Sonuç olarak da oldukça iddialı olan bu hedefler tutturuldu ve aşıldı.

Kısacası, Çin’de planların lafta kalmamasında planların hedeflerde bırakılmaması, hedeflerin gerçekleşmesi için gerekli eylemlerin de ayrıntılı bir şekilde planlanması ve sorumlulara atanması, uygulayıcıları da bunları gerçekleştirmeye yönlendiren teşvik-kontrol sistemlerinin oluşturulması önemli rol oynuyor.

10 Eylül 2021 Cuma