FATİH OKTAY

ABD-Çin arasındaki üstünlük mücadelesinde teknoloji, özellikle de entegre devre çip teknolojisi belirleyici bir önem taşıyor. Cep telefonları, yapay zeka sistemleri, iletişim altyapısı sistemleri gibi yeni teknoloji ürünlerin yanında silah sistemlerinde başa oynamak, küçük bir hacme büyük bilgi işleme kapasitesinin sıkıştırıldığı son teknoloji çiplerin kullanımını gerektiriyor. Trump döneminde ABD’nin politikaları genel olarak teknoloji, özellikle de çip teknolojisinde Çin’in ilerlemesini yavaşlatmaya dayalıydı. Biden döneminde bir yandan bu yaklaşım sürdürülürken, bir yandan da yarışta ABD’nin hızlanmasını sağlamaya yönelik tedbirler devreye alınıyor.

Çipler, temel bileşenleri transistörler olan elektronik devrelerin küçük hacimlere sıkıştırılmasıyla oluşturuluyor. 1960’lardan bu yana Moore Yasası olarak anılan bir gözleme uygun olarak belli bir hacme sığdırılan transistör sayısı yaklaşık iki yılda bir iki katına çıkarılıyor. Bu çerçevede 1970 yılında bir çip içindeki transistör sayısı binlerle ifade edilirken günümüzde milyarlarla ifade ediliyor.

Bunun yansıması olarak çip içindeki transistörler giderek birbirine daha yakın yerleştirilebiliyor: 1990 yılında transistörler milimetrenin binde biri aralıkla yerleştirilebilirken, günümüzde bu mesafe 3 nanometre (nm) yani milimetrenin milyonda üçü düzeyine inmiş bulunuyor. Bu son teknoloji çiplerin üretimi bilimin sınırlarında bir teknoloji ve büyük yatırımlar gerektiriyor ve günümüzde yalnız Tayvan’ın TSMC adlı şirketi ve Kore’nin Samsung’u tarafından gerçekleştirilebiliyor. ABD’li Intel de bu gruba dahildi, ancak son yıllarda geriye düştü.

Günümüzde dünyanın önde gelen teknoloji şirketleri tasarladıkları elektronik devrelerin sıkıştırılarak son teknoloji çip haline getirilmesi için bu iki şirkete muhtaç bulunuyor: Örneğin Apple’ın iPhone’ları için işlemci çiplerini TSMC üretiyor. Ancak çip üretiminde kullanılan birçok cihaz ve ara malzeme de ABD’li ve ardından Japon firmalar tarafından sağlanıyor. Çip üretiminde kullanılan kilit bir cihaz ise dünyada yalnız Hollanda’nın ASML firması tarafından üretiliyor.

TRUMP’IN YASAKLI LİSTESİ

Trump döneminde ABD’nin Çin’in teknolojik gelişimini yavaşlatmak için kullandığı ana araç, dahil olanlara ABD’li kişi ve kuruluşların ürün, hizmet ve bilgi sağlaması yasak olan özel bir listeydi. Trump döneminde 500 kadar Çinli şirket ve kamu kuruluşu bu listeye alınmıştı. Listede, 5G iletişim altyapısı ürünlerinde dünya lideri olmuş olan ve cep telefonları Apple ve Samsung’u geçip dünya pazar payı sıralamasında ilk sıraya çıkan Çin’in teknoloji amiral gemisi Huawei ve bağlı şirketleri özel yer tutuyordu. Ürünlerinde kullandığı çipleri kendi tasarlayıp Apple gibi TSMC şirketine ürettirdiği için bu listeye girmesi Huawei’i yavaşlatmayınca, Trump yönetimi ABD teknolojisi kullanan yabancı şirketlerin Huawei’e hizmet vermesini yasaklayınca TSMC’den hizmet alamayan Huawei hızla dünya cep telefonu pazar payını kaybetti. Trump yönetimi Hollanda’nın ASML şirketinin de Çin’e en son teknoloji çip üretimi için gerekli cihazları satmasına engel oldu. Bu, Çin’in çip üretiminin 7-8 yıl öncenin teknolojisinde duraklamasına yol açtı.

ÇİP VE BİLİM YASASI

Biden döneminde Trump yaklaşımı sürdürüldü; yasaklı listesine 120 kadar yeni Çin şirketi eklendi, belli çip teknolojilerinin Çin’e verilmesini önleyecek uluslararası işbirliği yönünde adımlar atıldı, bazı şirketlerin bazı çiplerini Çin’e satması yasaklandı. Öte yandan Biden yönetimi, çip üretiminin dünyadaki liderleri Tayvan, Kore ve Japonya ile Çip 4 Birliği olarak adlandırılan bir çerçevede işbirliği yaparak, Çin’in bu alandaki gelişmesini daha iyi kontrol altına alma çabası içine girdi. Ancak Biden yönetimi, bunların yanına ABD’nin çip üretiminde ileri gitmesine yönelik girişimler ekliyor.

Geçtiğimiz günlerde kabul edilen Çip ve Bilim Yasası böyle bir girişim. Yasa, 200 milyarı bilim ve teknoloji alanında araştırma ve eğitim, yaklaşık 80 milyarı çip üretim ve araştırmalarına olmak üzere devletin önümüzdeki 10 yılda yaklaşık 280 milyar dolarlık kaynak sağlamasını öngörüyor. ABD yönetiminin baskıları yanında bu yasanın beklentisi ile TSMC ve Samsung, ABD’de ileri teknolojili çip üretim tesisi kurmak için çalışmaya geçen yıl başladılar. Bu yasanın sağladığı kaynaklardan yararlanacak şirketlerin Çin’de yatırım yaparak ileri teknoloji çip üretimi yapmaması koşulu, bir yandan da Çin’i yavaşlatma hedefini destekliyor.

Teknoloji savaşında Çin ağır bombardıman altında; bu, bir yandan hızını kesiyor, bir yandan da kendi büyük teknolojisini geliştirme çabasına yol açarak güçlenmesini sağlıyor.

07 Ekim 2022 Cuma