Avrupa Birliği, 8 Aralık 2024 tarihinde 2024/2853 sayılı Yeni Ürün Sorumluluğu Direktifi’ni yürürlüğe geçirdi. Bu direktif, arızalı bir ürün nedeniyle ortaya çıkan tazminat hakkına ilişkin hukuki süreci belirliyor. Öncesinde, 1985 yılında kabul edilen 85/374 sayılı Ürün Sorumluluğu Direktifi, tüketici hakları ve ürün sorumluluğuna dair hukuki çerçeveyi belirleyen temel düzenleme olarak uygulanıyordu. Ancak 1985 direktifinin yürürlükte olduğu süre zarfında gelişen yeni teknolojiler, döngüsel ekonomi modelleri ve yeni küresel tedarik zincirleri, ürün sorumlulukları bağlamında çeşitli hukuki belirsizliklere yol açtı. Yeni direktif, bu belirsizliklere açıklık getirmek ve yapay zeka gelişmelerine uyum sağlamak amacıyla güncellendi.
Yeni Ürün Sorumluluğu Direktifi’ndeki temel değişiklikler aşağıdaki şekildedir:
n Yapay zeka yazılım sistemleri tazminat sorumluluğu kapsamına alındı. Bu bağlamda yapay zeka sistemlerinden kaynaklanabilecek zararlarda üreticilerin sorumluluğu netleştirildi.
* Üreticiler, yazılımları veya yapay zeka sistemleri piyasaya sürüldüğü anda var olan herhangi bir kusurdan sorumlu tutuluyor. Sorumluluk kapsamına güncellemeler (updates), yükseltmeler (upgrades) veya bir makina öğrenme özelliği (machine learning feature) sonucunda piyasaya sürüldükten sonra ortaya çıkan kusurlar da dahildir.
* Zarar gören bir kişinin ulusal bir mahkemede tazminat talebinde bulunması durumunda iddiasını kanıtlayabilmek için üreticinin elindeki ilgili delillere erişim talep edebilmesi kolaylaştırıldı.
* Yeni direktif, gerçek kişilerin tazminat hakkını yeni zarar türlerini kapsayacak şekilde genişletiyor. Eski yönetmelikle karşılaştırıldığında tüketiciye daha kapsamlı tazminat hakları veriliyor. Örneğin, tazminat hakkı, tıbben tanınmış psikolojik sağlık zararları da içeriyor.
* Döngüsel ekonomideki değişimlere uyum sağlamak amacıyla yapılan düzenlemeye göre, bir ürün, orijinal üreticinin kontrolü dışında onarıldığında, yeniden işlendiğinde veya geliştirilerek kullanıma sunulduğunda, bu değişiklikleri yapan şirket veya kişi, söz konusu üründen kaynaklanabilecek potansiyel zararlar açısından sorumlu tutulmalı.
* AB dışındaki üreticilerden satın alınan bir ürünün neden olduğu zararların tazmin edilmesini sağlamak için ürünü ithal eden şirket veya yabancı üreticinin AB merkezli temsilcisi sorumlu tutulabileceği belirlendi.
* Yeni direktifte ispat yükü hakkında yeni yükümlülükler belirlendi. Bu kapsamda, zarar gören tüketici, ürünün kusurlu olduğunu kanıtlamakta zorluk yaşıyorsa, mahkemenin, ürünün kusurlu olma olasılığını veya kusurluluğun zararın muhtemel bir nedeni olduğunu kabul etme yetkisi olduğu belirlendi.
* Bir ürünün kusurlu olup olmadığını değerlendirirken mahkemelerin dikkate alması gereken yeni kriterler belirlendi. Bu kriterler arasında, ürünlerin güvenlik gerekliliklerine uygun olup olmadığı ve kullanıma sunulduktan sonra yeni özellikler öğrenme veya edinme kapasitesine sahip olup olmadığı yer alıyor.
* AB ülkelerine, direktifi ulusal hukuka aktarmak için 9 Aralık 2026’ya kadar süre tanındı. Yeni direktif, 9 Aralık 2026 itibarıyla piyasaya sürülen ürünler için geçerli olacak. 1985 direktifi, bu tarihten önce piyasaya sürülen ürünler için geçerliliğini korumaya devam edecek.