Dr. Adnan Veysel Ertemel
2008 küresel ekonomik krizinden beri dünya para sistemindeki sistemik problemler çözülmek yerine ötelenerek günümüze kadar gelindi... Petro-dolar sistemine dayalı mevcut para sisteminde yükselen Asya ülkelerinin etkisi gibi çeşitli nedenlerle sona yaklaşıldığı yıllardır dillendiriliyordu… Covid-19 pandemisi beklenen çöküş için tetikleyici olabilir.
DÜNYA EKONOMİSİ ZORDA
Son 1.5 ayda zor durumda olduğu için IMF’ye başvuran ülke sayısı 100’ü aşmış durumda... ABD’de ekonomiye dahil tüm nüfusun yüzde 50’si hem üretimden hem de tüketimden tamamen çekildi... Bu durum hem arz hem de talep şokunun beraber yaşanacağı anlamına geliyor. Bu nedenle söz konusu süreç, dünya ekonomisinde 2008 krizinden bile daha derin etki bırakma potansiyeline sahip...
ABD dahil birçok ülke şimdiden bu ekonomik şoku atlatmak için karşılıksız para basmaya ve vatandaşlarına doğrudan parasal destek vermeye başladı. Rusya işsiz kalan vatandaşlarına 19 bin ruble ödeme yapacağını, Avustralya da benzer olarak vatandaşına 600 Avustralya doları ödeme yapacağını duyurdu. Salgının en kötü etkilediği ülkelerden İtalya, konut (mortgage) kredi ödemelerini öteleme kararı aldı. ABD ise yeni bir yasa tasarısı ile her vatandaşa 1.000 ila 3 bin Amerikan doları arasında düşünülen bir tutarı ödemeyi planlıyor. Söz konusu tasarıdaki önemli bir detay, her vatandaş için bir dijital (kripto) cüzdan oluşturularak ödemelerin bu kripto-cüzdan’lara yapılması ve bir anda yüz milyonlarca vatandaşın (virüs bulaştırma ihtimali olduğu söylenen) kağıt parayı kripto para cinsinden harcama yapmaya başlamasının sağlanması...
İtibari para sisteminin sonunun yaklaştığı zaten biliniyordu. Ancak yaşadığımız pandemi gibi küresel şoklar geçiş ve adaptasyon sürecinin tahmin edilenden çok daha hızlı olmasına neden olabilir.
KRİPTO PARA ÇARE OLABİLİR Mİ?
Esasen kripto para denildiğinde ilk akla gelen Bitcoin, 2008 yılı finansal krizinin hemen sonrasında, merkez bankalarının agresif parasal genişleme politikalarına tepki olarak, enflasyonu olmayan, sınırlı varlık olarak ortaya atılan bir proje... Bu yönüyle değerlendirildiğinde kripto para kavramının finansal sistemin mevcut açmasına çare olacağı düşünülebilir... Ancak blockchain tabanlı bir kripto para projesi Bitcoin’de olduğu gibi (merkez bankası gibi) merkezi bir otoritenin kontrolünden bağımsız yani merkeziyetsiz tasarlanabildiği gibi tümüyle merkezi bir yapının kontrolünde de tasarlanabilir. Yani, örneğin IMF gibi merkezi bir yapının arkasında olduğu yeni çıkarılabilecek bir kripto para sisteminde, tıpkı itibari para sisteminde olduğu gibi istenildiği kadar karşılıksız para basılabilir.
Sonuç olarak, merkezi nitelikteki böyle bir kripto para sistemi ulus devletler için faydadan çok zarar getirebilir...
