Türkiye’de ocak-mayıs ayları arasında brüt olarak 144 bin 158 GWH elektrik üretimi gerçekleşti. Ulaşım, sanayi, sağlık gibi pek çok sektörün ana girdisi olan elektrik için daha binlerce GWH’lik yatırım yapılması gerekiyor. Ancak elektrik piyasasında yalnızca arz tarafına yatırım yapmak sistemin sorunsuz çalışması için yeterli olmuyor. Talep tarafının da düzenlenebilmesi, belli dönemlerde yaşanan tüketim yoğunluğunun yanısıra İspanya ve Portekiz’dekine benzer elektrik kesintilerinin önüne geçilmesini sağlıyor. Türkiye’de de pek çok ülkede uygulanan talep tarafı düzenlemesi tartışılıyor.
ANLIK AKSAKLIKLAR
Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ), 2024 Yılı Türkiye Elektrik Dağıtım Sektörü Raporu’na göre net tüketimin yüzde 45’i üretimde gerçekleşiyor. Belirli zamanlarda şebekelerde yoğunlaşan talep, elektrik arz düzeninde aksaklıkların yaşanmasına sebebiyet veriyor. Yaşanan küçük aksaklıklar anlık olarak Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (TEİAŞ) tarafından düzenlense de enerji uzmanlarına göre bu süreç yalnızca tek taraflı yönetilemeyecek kadar önemli. Talebin de belli zamanlarda yoğunlaşmasının önlenmesi, güvenli arz akışını sağlamada en önemli etken olarak nitelendiriliyor.
UZUN SÜRMEYECEK
Geçen yıl harekete geçen TEİAŞ, Talep Tarafı Katılım Hizmeti mekanizmasını hayata geçirmek için somut adım attı. İhale süreci başlayan ancak teknik nedenlerle geri çekilen düzenlemenin çok uzun olmayan bir süreçte yeniden gündeme geleceği düşünülüyor. Sürece dahil olan firmalar, taleplerini belirli saatlere kaydıracak. Bunun karşılığında Bakanlık’tan da finansal destek alacaklar. Enerji uzmanlarına göre kaçınılmaz olan düzenleme, önce büyük sanayi tesisleri ile başlayacak ve tabana yayılacak.
2014’TE HAYAT KURTARDI
Elektrik arz sürecini daha güvenli hale getirmek için talep tarafını da devreye alma sistemi dünyanın pek çok ülkesinde uygulanıyor. ABD, talep tarafıyla ilgili düzenlemeleri hayata geçiren ülkelerin başında geliyor. Talep tarafını düzenleyerek şebekeleri rahatlatan ABD’de, 2014’te kutup girdabı esnasında yaşanan şiddetli soğuklarda pek çok santral üretimini durdurmuş, ancak elektrik kesilmemişti. 2021 yılında Teksas’ta yaşanan doğalgaz arzı sorununda ise talep tarafı yeterince düzenlenmediği için elektrik kesintileri yaşanmış ve üretim kaybı olmuştu. Elektrik kesintisinin sadece Teksas’ta 131 milyar dolarlık kayba neden olduğu tahmin ediliyor.
MALİYETLERDE DÜŞÜŞ
Talep tarafı katılımıyla ilgili sanayi tarafında soru işaretleri bulunuyor. Geçtiğimiz haftalarda İstanbul Ticaret Odası’nda konuyla ilgili düzenlenen toplantıda, sanayi kesimi sistemin kendileri için avantajlı olduğunu, ancak daha net kurallarla sisteme girmek istediklerini ifade etti. Kaptan Demir Çelik Endüstri Ticari İşler Müdürü Selin Çebi, sistemin sanayiciler için yeni bir gelir kapısı olduğunu ve enerji maliyetlerindeki düşüşün üretime de olumlu yansıyacağını belirtti. Çebi, aynı zamanda enerji üreticisi konumuna gelecekler için öngörülemezlik ve belirsizliğin de süreçteki soru işaretleri olacağını söyledi.
DENGE SAĞLANIRSA YATIRIM İHTİYACI DA AZALIR
Oğuzhan Akyener-Türkiye Enerji Stratejileri ve Politikaları Araştırma Merkezi Başkanı: Enerji talebini yönetebilen yapılar bir araya gelerek, taleplerini buna göre yönlendirip şekillendirecek. Bu şekilde belli dönemlerde artan elektrik yükü azalacak ve bunun karşılığında finansal destek alacaklar. Bu durum iş planlamasında yeni bir süreci de başlatacak. Ancak daha düşük maliyetli elektrik kullanımı sonuca da olumlu yansıyacak. Şebekedeki yük rahatladığı için ulusal anlamda da arz-talep dengeleri sağlıklı bir raya oturacak. Bu şekilde talebin dengeli dağılması elektrik yatırımlarının da azalmasına vesile olacak. Enerji tüketimi ve üretimi çok hızlı artan bir ülkeyiz. İhtiyacımızı karşılamak için daha milyarlarca dolar yatırım yapmamız gerekiyor. Talep dengelenirse kurulu güç miktarı daha makul seviyelere çekilebilir. Böylece daha az yatırımla sürecin yönetilmesi, ulusal elektrik güvenliğinin sağlanabilmesi için önemli katkıda bulunur.
