ABD, İran ile nükleer anlaşmadan tek taraflı olarak çekilmesinin ardından İran’a yönelik yaptırımların 90 ve 180 günlük iki aşamayla yeniden uygulanmaya başlanacağını duyurmuştu. Bu kapsamda 90 günün ardından ilk yaptırımlar 7 Ağustos’ta devreye girdi. ABD Hazine Bakanlığı’nın verdiği 180 günlük sürenin dolmasıyla ikinci aşama yaptırımlar ise 5 Kasım itibariyle başladı. ABD’nin, ‘tarihin en kapsamlı yaptırımları’ olarak nitelendirdiği yaptırımların olası etkilerini değerlendirelim:
1 - İKİNCİ AŞAMA YAPTIRIMLAR ENERJİ, BANKACILIK, GEMİCİLİK SEKTÖRLERİNİ HEDEFLİYOR
İlk aşamada konulan yaptırımlar ile İran’ın dolar elde etmesi, dolar satın alması, altın ve değerli madenler ticareti yapması yasaklandı. İran’a doğrudan dolaylı grafit, ham veya yarı işlenmiş madenler, kömür ve sanayide kullanılan yazılım satışı ile tedariki ve nakliyesine de yasak getirildi. İkinci aşamada ise İran’dan petrol, petrokimya ve petrol ürünleri alınması yasaklandı. National İranian Oil Company ile petrolle ilişkili alım-satım işlemleri yapılması, İran’ın deniz nakliyat gemilerinin kullanımı ile gemi imalat sektörlerine yönelik alımlar da yaptırım kapsamına alındı. İran merkez bankası ve İran finans kuruluşları ile yabancı finans kuruluşlarının işlem yapması da yine yasaklandı.
2 - YENİ YAPTIRIMLAR GENİŞ KAPSAMLI VE İRAN EKONOMİSİ HEDEF ALINIYOR
İkinci aşama yaptırımlar kapsamında, İran gemicilik ve enerji sektöründeki 200’den fazla kişi ve gemi yaptırım listesine alındı. 50 İran bankası ile 700’den fazla İranlı,İran Hava Yolları ve 65’ten fazla uçağı,İran Atom Enerjisi Kurumu, 23 yan kuruluş ve ilgili kişiler de yaptırım listesine alındı. ABD’nin yaptırımlar ile amacı, İran’ın uluslararası ekonomik faaliyetlerini hızla azaltmak, ekonomik olarak zayıflatmak ve yeni bir nükleer anlaşma yapmak. Halen 20’den fazla ülke İran’la petrol ticaretini kesip azaltırken, İran’ın petrol gelirleri düşmeye devam ediyor.
3 - ULUSLARARASI BANKACILIK İŞLEMLERİNE ERİŞİM OLANAĞI DA YAPTIRIM KAPSAMINDA
ABD, İran’ın dünya çapında bankalar arasında elektronik fon transferi sağlayan SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) sistemi ile fon transferinin de yaptırım kapsamında olduğunu açıkladı. Böylece İran’ın uluslararası finans sistemine erişimi de engellenmiş olacak. Yaptırımların yürürlüğe girmesinin ardından SWIFT, ABD’nin yaptırımlarına uyacağını ve bazı İran bankalarının sisteme erişimini askıya aldığını duyurdu. Böylece İran bankalarının uluslararası işlemleri yapabilme olanakları büyük ölçüde azaldı.
4 - ENERJİ TİCARETİNDE TÜRKİYE DAHİL SEKİZ ÜLKEYE GEÇİCİ MUAFİYET VERİLDİ
ABD, İran’dan petrol ve doğalgaz alımı ile ilgili yaptırımlarda sekiz
ülkeye geçici muafiyet tanıdı. Bu sekiz ülke Türkiye dahil, Çin, Hindistan, Güney Kore, İtalya, Tayvan, Japonya ve Yunanistan. Muafiyet süresi altı ayla sınırlı olacak. Muafiyet yaptırımlar içinde sadece enerji ticaretine yönelik olarak uygulanacak.
5 - YAPTIRIMLARIN OLASI ETKİLERİ
ABD’nin İran’a yönelik yaptırımları, öncelikle İran ekonomisini olumsuz etkileyecek. Bununla birlikte İran, yaptırımların yürürlüğe girmesinin ardından yaptırımları deleceğini ve ekonomik olarak yaptırımlar ile başa çıkabileceğini açıkladı.
Yaptırımlar ile İran’ın bölgesindeki aktif diplomasi gücü de zayıflayacak. Yaptırımlarda tanınan muafiyetler ile Türkiye dahil sekiz ülke altı ay daha sınırlı bir etki görecek. İran’ın önemli ticaret ortağı Avrupa Birliği ise yaptırımlara karşı ve İran ile nükleer anlaşma dahil ilişkilerin yenilenerek sürdürülmesini hedefliyor.
YAPTIRIMLARIN TÜRKİYE’YE ETKİLERİ
İran’ın ekonomik olarak zayıflaması ve döviz sıkıntısı yaşanması ile birlikte Türkiye-İran ikili ticareti son aylarda gerilemeye başladı. Yeni yaptırımlar ile birlikte ikili ticari ilişkilerde gerileme ister istemez sürecek. Ancak bu gerilemenin Türkiye’ye etkisi oldukça sınırlı kalacak. Türkiye’nin kalıcı hangi muafiyetlere sahip olacağı ise önümüzdeki zaman diliminde ortaya çıkacak. Türkiye başta petrol ve doğalgaz anlaşması olmak üzere İran ile o malları almasa bile ödeme mecburiyetinde olduğu bir anlaşmayı imzalamış durumda. Dolayısıyla muafiyetlerin sona ermesi halinde enerji tedariki ve ödemeler alanında sıkıntılar yaşanabilecek.
Son Söz: ABD yeni yönetimi, tek taraflı yıkıcı politikalarını sürdürüyor ve dünyayı giderek daha istikrarsız hale getiriyor.