Türk keneşi nereye kadar?

PROF. DR. AHMET EMRE BİLGİLİ

‘Türk Devletleri Teşkilatı’na evrilen Türk Keneşi, teşkilatın küresel geleceği için mükemmel bir kültürel hareket noktasıdır. Bilindiği üzere keneş, köken olarak ‘nasihat alma, düşünce, görüş alışverişi’ manasıyla birlikte, Türk lehçelerinde daha çok ‘ittifak, birleşme’ anlamlarına gelir. ‘Türk Keneşi’ olarak isimlendirmede ise yine bu düşünceden hareketle devletler düzeyindeki bir ittifaktan bahsedilir. Bu yapılanmanın en üstünde devlet başkanları bulunur, altında ise eğitim, bilim, kültür, sağlık, spor gibi her alanda ittifakı sağlayacak birimler yer alır. Eski Türk devletlerinde danışman olarak görev yapan kişiler, ‘keneşçi’ olarak ifade edilirdi. Bu kişileri aynı zamanda müzakere ve istişare yapan kişiler olarak da görmek mümkün.

Teşkilat, Türk Keneşi ismi ile Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye tarafından 3 Ekim 2009’da Nahçıvan Anlaşması’yla kuruldu. Türk dili konuşan ülkeler arasında kapsamlı işbirliğini teşvik etmek amacı ile kurulan Türk Keneşi, Birleşmiş Milletler Anlaşması’nın amaçları ve ilkelerinin yanı sıra uluslararası hukukun evrensel normlarını benimseyen bir kuruluştur. 

2021 yılında İstanbul’da gerçekleştirilen Türk Keneşi/Konseyi Devlet Başkanları VIII. Zirvesi’nde, kuruluşun adı Türk Devletleri Teşkilatı olarak değiştirildi. Türk Devletleri Teşkilatı, üye ülkeler arasındaki işbirliği mekanizmalarının en üstünde yer alan çatı kuruluş olarak konumlandırıldı. Bu çerçevede, TÜRKSOY, TÜRKPA, Türk İş Konseyi, Türk Akademisi ve Türk Kültür ve Miras Vakfı, ilişkili kurumlar olarak faaliyet gösteriyor.

*           *           *

Türk Devletleri Teşkilatı’nın kurucu belgesi olan Nahçıvan Anlaşması’ndan özetle kuruluşun temel amaç ve görevleri arasında şunlar bulunuyor: Taraflar arasında karşılıklı güvenin güçlendirilmesi, bölge ve bölge dışında barışın korunması, dış politika konularında ortak tutumlar benimsenmesi, ortak amaçlarla ilgili her alanda etkili bölgesel ve ikili işbirliğinin geliştirilmesi, ticari yatırımlar için uygun şartların oluşturulması, kapsamlı ve dengeli bir ekonomik büyüme, sosyal ve kültürel gelişim, bilim, teknoloji, eğitim ve kültür alanlarında etkileşimin genişletilmesi, hukuki konularda bilgi değişimi ve adli işbirliğinin teşvik edilmesidir.

Bu hedefleri yerine getirmek üzere Türk Devletleri Teşkilatı’nın yapısı içerisinde Devlet Başkanları Konseyi, Dışişleri Bakanları Konseyi, Kıdemli Memurlar Komitesi, Aksakallar Konseyi ve Sekretarya bulunuyor. 

Türk Devletleri Teşkilatı sadece üye ülkelerle sınırlı olmayıp diğer bir hedefi de Balkanlar, Kafkaslar, Orta Asya’ya yayılmış bulunan Türk devletleri ve Türk soylarının refahı, huzuru ve birlikteliğinin daha da muhkem hale getirilmesi olarak ifade edildi. Bununla birlikte düzenli olarak başkanlık düzeyinde gerçekleştirilen Gümrük İdaresi Başkanları, Diyanet ve Dini İdare Başkanları toplantıları da yapılıyor.

Diğer taraftan Türk Dünyası’nın kültürünü ve büyük şahsiyetlerini tanıtmak, yaygınlaştırmak ve benzer projelerin başlatılmasını teşvik etmek amacıyla ortak kültürel projeler yürürlüğe konulacak. 

*           *           *

Türk Devletleri Teşkilatı’nda gelecek kurgusu için eğitime ve kültüre özel önem veriliyor. Eğitimle ilgili alınan kararlardan biri; Türk Üniversiteler Birliği üye ülkelerden 15 üniversite tarafından kurulmuş olmasıdır. Türkiye’nin küresel eğitim kuruluşu olan Türkiye Maarif Vakfı okullarının Türk dünyasındaki yararlı faaliyetlerinin desteklenmesi gerektiği belirtildi, Üniversiteler Birliği’nin Orhun Değişim Programı çerçevesinde işbirliği yapması tavsiye edildi. Türk Akademisi temsilcilerinden ve üye devletlerin ilgili kuruluşlarının temsilcileri ile bilirkişilerinden bir komisyon marifetiyle ‘Ortak Türk Tarihi’, ‘Türk Dünyası Coğrafyası’ ve ‘Ortak Türk Edebiyatı’ ders kitaplarının hazırlanmasının kararlaştırılmış olması, gelecek için umut vericidir. Bununla birlikte Türk Dünyası’nda kültürün birleştirici rolünün önemsenmesi ‘Türk Dünyası Tarih ve Coğrafya Atlası’nın oluşturulması ve bu çerçevede ‘Türk Dünyasının Kutsal Mekânları’ ve ‘Türk Dünyasının Seçkin Kişilikleri’ çalışmaları önem taşıyor.

Ayrıca kültürel miras çalışmalarının öneminin vurgulanmış olması, ilgili bakanların ve birimlerin ortak çalışmalar yapacak olması, gençlik ve spor alanlarında işbirliğinin kurgulanması, etnotarihsel sporların gelişimi için Dünya Göçebe Oyunları’nın devamlılığının sağlanması önemli. Tüm bunlarla birlikte teşkilatın kurduğu Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu’nun 34 harften oluşan Ortak Türk Alfabesi üzerinde uzlaşılması hepsinden önemli. Ortak Türk Alfabesi’nin geliştirilmesi, birçok kazanımı beraberinde getirecek.

Nihayetinde tüm bu işbirlikleri, teşkilatı; Türk Dünyası’nın en üst düzeydeki stratejik çatı kuruluşu haline getirecek ve üye devletler arasında mükemmel bir işbirliği zemini oluşturacak. Kazanım tam anlamıyla budur.

18 Kasım 2024 Pazartesi