DR. CAN GÜRLESEL

Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile başlayan savaş uzuyor. Mevcut beklentiler çerçevesinde savaşın daha da uzayacağı öngörülüyor. Batı’nın Rusya’ya uyguladığı yaptırımlar, Rusya’nın savaşa son vermesi için yeterli olmuyor. Rusya, 2022’de artan fiyatlar ile 300 milyar dolara yakın enerji geliri elde edecek ve bu nedenle Rusya’ya doğalgaz yaptırımı uygulanamadığı sürece de Rusya ekonomik olarak savaşı sürdürebilecek.

1. SAVAŞIN SERTLEŞECEK OLMASI EKONOMİK ETKİLERİ ARTIRACAK

İkinci ayını bitirmekte olan savaşta Rusya, Ukrayna’nın doğusundaki Donbas bölgesinde tam hakimiyet elde etmek için kapsamlı bir harekata başladı. Batı ise Ukrayna’ya artan miktarda silah yardımı yapıyor. Mayıs ayı içinde savaşın Ukrayna’nın doğusunda sertleşeceği öngörülüyor. Muhtemelen insani kayıplar önemli ölçüde artacak.

2. BATI İLE RUSYA ARASINDA KOPMA YAŞANIRKEN ENERJİ DÜZENİ DEĞİŞECEK

Savaş, Batı ile Rusya arasında uzun yıllar sürecek bir kopma yaratmış bulunuyor. Pandemi sonrası küresel ölçekte oluşan yeni normal koşulların ardından savaşın etkisiyle bu kez yepyeni küresel dengeler oluşacak. AB; Ukrayna, Moldova ve Gürcistan’ın üyelik süreçlerini hızlandırarak doğuya doğru genişlemede kararlılığını artırdı. İsveç ve Finlandiya başta olmak üzere NATO da kuzeye ve doğuya doğru genişleyebilecek. Yeni ittifakların da oluşacağı görülüyor. Enerjide arz ve tedarik düzeni büyük ölçüde değişecek. Batı, Rusya’ya olan enerji bağımlılığını en aza indirmeye çalışacak. Orta Doğu ve Afrika’nın enerji kaynaklarının Avrupa için önemi arttı. Rusya ise doğalgaz ihracatını doğuya kaydıracak. Enerji akışındaki yeni düzen, enerji gelirlerine bağlı olarak ticaret akışlarını da değiştirecek.

3. SAVAŞIN HIZLANDIRDIĞI YÜKSEK ENFLASYON, SİYASİ VE TOPLUMSAL SIKINTILARA YOL AÇMAYA BAŞLADI

Yüksek küresel enflasyonla birleşen enerji ve gıda fiyatlarındaki artış ile enerji ve gıda güvenliği de en kritik konulardan biri haline geliyor. Gıda milliyetçiliği giderek yükseliyor. Gübre fiyatlarındaki artış üretimi tehdit ederken, gıda ve enerji fiyatlarındaki artışlar birçok ülkede toplumsal sıkıntılara yol açmaya başladı. Lübnan, Sri Lanka, Pakistan ve Peru’da siyasi dalgalanmalar yaşanıyor. Dünyanın iki büyük tarım üreticisi ve ihracatçısı Rusya ve Ukrayna’nın savaşı, küresel tarım dengelerini de alt üst etmiş durumda.

4. UZAYAN SAVAŞLA DÜNYA EKONOMİSİ YAVAŞLIYOR

Savaşın kısa dönemli küresel ekonomik etkileri de giderek netleşiyor. Uzayan savaş, dünya ekonomisinde yavaşlama etkisini göstermeye başladı. 2022’de dünya ekonomisi için savaş öncesinde yüzde 4.0-4.5 olan büyüme beklentileri, savaşın mevcut hali çerçevesinde yüzde 3.0-3.5 seviyelerine kadar gerilemiş bulunuyor. Bir yandan savaş, diğer yandan savaşın da hızlandırdığı küresel enflasyon karşısında merkez bankalarının daha erken sıkılaşma adımları, küresel ekonomiyi yavaşlatacak.

5. DÜNYA TİCARETİNDE DE SINIRLAYICI ETKİLER BAŞLADI

Savaşın dünya ticaretindeki etkilerine ilişkin olarak ise Dünya Ticaret Örgütü’nün nisan ayı içinde açıkladığı öngörüler yol gösterici oluyor. 2021 yılında dünya mal ticareti verileri de kesinleşti. Buna göre dünya mal ticareti 2021 yılında miktar olarak yüzde 9.8, değer olarak ise yüzde 26.3 artarak 22.28 trilyon dolar oldu.

2021 yılında ticarete konu olan malların ortalama birim fiyatları yüzde 15 yükseldi. Dünya Ticaret Örgütü, 2022 yılı ticaret öngörülerini ise aşağı yönlü güncelledi. Örgüt, savaş öncesinde 2022 yılı için mal ticaretinin miktar olarak yüzde 4.7 genişleyeceğini öngörürken, savaş sonrasında büyüme beklentisini yüzde 3.0’a çekti. Dünya mal ticaretinde değer olarak ise artış beklentisi yüzde 6.8’den yüzde 7.6’ya çıktı. Miktar olarak yavaşlamaya karşın değer olarak artış güncellemesinin nedeni savaşın enerji, gıda ve metal fiyatlarında yol açtığı artışlardır.

Tüm bu değerlendirmeler çerçevesinde Türkiye için ihracat hedeflerine ulaşılmasında riskler; AB’nin yavaşlaması ile Türk lirasına yönelik müdahaleler, fırsat ise daha da bozulan tedarik zincirleri karşısında sahip olunan üretim potansiyeli olacak.

SON SÖZ

Savaşın olumsuz etkileri artarken, öncelikle insani olarak savaş bir an önce sona ermeli ve en az ekonomik kayıplar yaşanmalı.

22 Nisan 2022 Cuma