FATİH OKTAY

Ekonomi ve iş dünyası açısından olsun, uluslararası politika açısından olsun, Çin’in gidişatını anlamaya çalışanlar için ülkenin beş yıllık planları çok önemli bir kaynaktır. Bu yazı yazıldığı sırada Çin Komünist Partisi yeni planın ana hedeflerini yeni açıklamış bulunuyordu.

Çin’in piyasa ekonomisine geçiş yapmaya başlaması öncesinde, üretim araçlarının tümüyle devlet mülkiyetinde olduğu dönemde bu planlar doğrudan, nerede, ne zaman, ne üretileceğini, ne yatırım yapılacağını belirlerdi. 70’lerin sonunda ülkenin piyasa ekonomisine geçiş süreci içinde üretimin giderek artan bir bölümü, bu planların kapsamı dışında gerçekleştirilir oldu ve bu tür planlama 90’ların ortalarında sona erdi. Bu tarihlerden sonra planlar, plan kapsamındaki 5 yıl için ülke yönetiminin önceliklerinin neler olduğunu ve bu alanlarda hangi hedeflere varılmasını öngördüğünü açıkladığı belgelere dönüştüler. Tüm dünyada Çin’in gidişatını kestirmek isteyenler tarafından ilgiyle izlenseler de bu planların esas muhatapları ülke merkezi yönetiminin devlet ve parti örgütleri ve yerel yönetimleri. Ülkenin kamu yöneticilerinin terfi ve maddi olanaklarını merkezi yönetimin öngördüğü hedeflere ulaşma başarısı ile sıkı şekilde ilişkilendiren idari yapısı içinde bu planlar niyet belirten değil, bürokrasiyi harekete geçiren belgeler.

ÇEVRE HEDEFLERİ

Beş yıllık planlar, 1953 yılında yürürlüğe giren ve 1953-1957 yıllarını kapsayan ilk plan 1 numara olmak üzere sıra numarası ile anılıyorlar. 13. Beş Yıllık Plan 2016-2020 yıllarını kapsıyordu, 2021-2025 yıllarını kapsayan 14’üncüsü ise şu anda hazırlanıyor.

Bu planların işleyişini bir örnekle açıklayalım. Çin Komünist Partisi çevre konularını uzun süre göz ardı ettikten sonra bu tavrını 2000’lerin başlarında keskin bir şekilde değiştirdi. Bu değişim, 2001-2005 yıllarını kapsayan 10’uncudan başlayarak beş yıllık planlara çevre hedeflerinin girmesiyle kendisini gösterdi. 2006-2010 yıllarını kapsayan 11. Beş Yıllık Plan, plan dönemi içinde sanayinin kükürt dioksit gazı salımlarında yüzde 10, sanayi ve yerleşim yerlerinin sulara saldığı organik madde tutarlarında yüzde 10, birim üretimde kullanılan enerji miktarında yüzde 20 azalma gibi hedefler içeriyordu.

Hedeflenen azalmalar, devlet şirketleri ve her düzeydeki yerel yönetimler arasında paylaştırıldı ve paylarına düşen azalmanın gerçekleştirilmesi, şirketler ve yerel yönetimlerde üst yöneticilerin performans değerlendirme ölçütleri kapsamına alındı. Sonuç olarak da oldukça iddialı olan bu hedefler tutturuldu ve aşıldı.

İÇ PAZARA DAYALI BÜYÜME

Ülkenin 2021-2025 yıllarını kapsayacak yeni beş yıllık planı ile ilgili çalışmalar, parti ve devlet kuruluşları yanında üniversiteler ve çeşitli araştırma kuruluşlarının katılımıyla bu yılın başlarında başladı. Geçtiğimiz günlerde Çin Komünist Partisi Merkez Komitesi, bu çalışmalara dayanarak planın ana ilke ve hedeflerini belirlemek üzere toplandı. Toplantıda, yeni beş yıllık plana ek olarak bir de 15 yıllık daha uzun dönemli plan belgesi ele alındı. Toplantı sonrasında yapılan açıklamadan, önümüzdeki beş ve 15 yıllık dönemin önceliklerinin teknoloji ve pazar açısından dışarı bağımlılıktan kurtulmak olduğu, önümüzdeki dönemde ülkenin kaynaklarının teknolojik yeterlilik ve ihracatın ekonomik büyüme için zaten azalmış olan önemini daha da azaltmak, büyümeyi iyice iç pazara dayandırmak olduğu anlaşılıyor. Önümüzdeki günlerde planın ana ilke ve hedefleri daha belirginleşecek, bu doğrultuda ayrıntılı plan hazırlanacak. Plan büyük olasılıkla mart ayında, Ulusal Halk Kongresi yıllık toplantısında onaylanarak açıklanacak. Bundan sonra ülkenin tüm bakanlıkları ve yerel yönetimleri, planın kendilerini ilgilendiren hedeflerinin gerçekleştirmesine yönelik beş yıllık uygulama planlarını oluşturup açıklayacaklar. Çin’i anlamak için çok önemli olan bu süreci bu sütunda izleyeceğiz.

06 Kasım 2020 Cuma