Fatih Oktay

Geçtiğimiz günlerde ABD’nin yeni yabancı yatırım risk değerlendirme kuralları açıklandı. Yeni kurallar ABD kongresinden 2018’in ağustos ayında geçen Yabancı Yatırımlarda Risk Değerlendirme Modernizasyonu Yasası (Foreign Investment Risk Review Modernization Act –FIRRMA) gereği değişiyor. Değişikliklerle ABD Yabancı Yatırım Komitesi (Committee on Foreign Investment in US-CFIUS) yetkileri genişletiliyor. Yasanın ana amacı Çin’in ABD’deki yatırımlarını kontrol altına almak ve ülke için riskli görünenleri engellemek. Bu, uzun yıllar uluslararası yatırımların önde gelen hedeflerinden olan Çin’in diğer ülkelere yatırımlarının hızla artmasıyla net yatırımcıya dönüşmesi ve bu yatırımlar arasında teknoloji şirketi alımlarının göze batmaya başlaması ile ilgili. Çin, doğrudan yabancı yatırım girişlerinde dünya ikincisi ve zaman zaman ABD’nin önünde birinci sıraya geçiyor. 2018’de Çin’de faaliyet gösteren yabancı şirketlerin elde ettikleri kârlar ve genel merkezlerinden sağladıkları kaynakları kullanarak yaptıkları yatırımları da katarsak 200 milyar dolar tutarında doğrudan yabancı yatırımı gerçekleşti. Çin, 2001’de Dünya Ticaret Örgütü’ne girme koşulu olarak ekonomisini yabancı yatırımlara açarken, ülkeden diğer ülkelere yatırım yapmanın önünü de açmaya başladı. Bu gelişmenin yüksek görünür ilk sonucu, Lenovo’nun 2005’te IBM’in kişisel bilgisayar bölümünü 1.5 milyar dolar karşılığında satın alması oldu. Çin’den diğer ülkelere doğrudan yatırımlar 2008 küresel kriziyle beraber, büyük ölçüde krizin satın alma fırsatlarını arttırması nedeniyle hızla yükselişe geçti. Çinli kuruluşlar maden ve petrol yataklarından, elektrik dağılım şebekeleri, limanlar da dahil geniş bir alanda şirket satın alma yoluyla yatırım yapmaya başladı. Son yıllarda Çinli şirketlerin özellikle ABD’de, yarı iletken çip üretimi gibi teknolojik açıdan kritik sektörlerde şirket alımları arttı. Bu gelişmelerin sonucu olarak 2015’ten bu yana Çin’den diğer ülkelere yapılan yatırımların yıllık tutarı, diğer ülkelerden Çin’e yapılanları giderek artan miktarda aşıyor. 2016’da ABD’den Çin’e yapılan yatırımlar 15 milyar, Çin’den ABD’ye yapılanlar ise 46 milyar dolar tutarındaydı. Aynı yıl AB’den Çin’e yapılan yatırımların tutarı 7.5; Çin’den AB’ye yapılanlarınki ise 36 milyar Euro olarak gerçekleşmişti. ABD’de Çin yatırımlarını sınırlama çabaları bu koşullarda ortaya çıktı. ABD Yabancı Yatırım Komitesi 2017’den başlayarak Çinlilerin ABD’de şirket alma girişimlerini özel takibe aldı. Bunun da etkisiyle Çinli şirketlerin ABD’deki yatırımlarının tutarı 2017’de 30, 2018’de yaklaşık 5 milyar dolar dolayına düştü. Yeni yasa ve uygulama kurallarıyla komitenin yetkileri genişliyor. Komite eskiden yalnız yabancıların kontrol edici paya sahip olduğu yatırımlar üzerinde yetki sahibiyken, yetkisi artık teknoloji, altyapı ve kişisel veriler ile ilgili tüm alanları ve yatırımcıya kontrol imkânı vermeyen küçük boyutlu yatırımları da kapsıyor. Yeni düzenlemeyle yatırım onayı süreçleri de, yatırımdan caydıracak şekilde daha uzun, karmaşık ve maliyetli hale geliyor. Düzenleme, belirlenecek ülkelerin şirketlerinin bu onay sürecinden muaf tutulmasını öngörüyor, ancak bunun için ilgili ülkelerin de ABD’deki ile uyumlu yabancı yatırım denetim sistemleri kurmaları, yani Çin yatırımlarını kısıtlamaları gerekiyor. Muaf ülkeler listesinde şimdilik sadece Kanada, Avustralya ve İngiltere var; Japonya dahi henüz listede değil. ABD ile Çin arasındaki ilişkiler tüm dünya için yatırım ortamını değiştirecek gibi görünüyor.

28 Şubat 2020 Cuma