Doç. Dr. Nurullah Gür

Kovid-19 olarak adlandırılan yeni nesil koronavirüs, can kayıplarına neden olmaya devam ediyor. Virüse dair birçok belirsizliğin olduğu noktada ekonomik etkilere dair nokta atışı tahmin yapmak zor. Ancak virüsün birçok ülkenin 2020 büyümesine negatif iz bırakacağı ve küresel ekonomik yapıya dair bazı şeylerin sorgulanmasına neden olacağı da aşikar. Önceki yazıda virüsün küresel ekonomiyi nasıl etkileyebileceğini değerlendirmeye çalışmıştım. Bu sefer Türkiye ekonomisine olası etkileri üzerinde duralım.

Virüsün Avrupa’da en çok Almanya, Fransa ve İngiltere’yi etkilemesi bekleniyor. Virüs tedirginliğine rağmen AB Komisyonu, Euro Bölgesi’ne dair büyüme tahminini yüzde 1.2’de tuttu. Ancak bu tahminin sapma ihtimali yüksek. Avrupa’daki olası büyüme yavaşlamasından kaynaklı olarak bu ülkelere gerçekleştirdiğimiz ihracatta gerileme yaşanma riski var. Bununla birlikte, yılın ilk çeyreğinde Çin’den tedarik edilmede sıkıntı yaşanacak bazı düşük ve orta teknolojili ürünlerde Türkiye ihracatını artırabilir.

ING’nin yaptığı bir analize göre Türkiye, Çin ekonomisinin virüse bağlı daralmasından pozitif yönde etkilenebilecek nadir ülkelerden biri olabilir. Bu beklentinin ana sebebi, Çin ile ürün gamımızın birçok sektörde benzeşmesi. Başta AB ve ABD olmak üzere çeşitli ülkelerin Çin’den iptal edebilecekleri olası siparişleri hesaba katarak, üretimi hızla artırma esnekliğimizin yüksek olduğu ürün gruplarında gereken hazırlıkları yapmalıyız.

Çin’den ara malı tedarikinde yaşanacak olası sıkıntıların, içeride bizim üretimimizi negatif etkileyebileceği ihtimalini de göz ardı etmemek gerekiyor. Ara mallarında alternatif tedarikçilere yönelmek, Türk şirketlerinin maliyetlerini yükseltebilir. Öte yandan petrol fiyatlarının gerilemesi ise üretim maliyetlerini düşürüyor.

Çin’in 2001’de DTÖ’ye üye olmasından sonra Çinli ürünler oyuncak, tekstil, hırdavat, aydınlatma cihazları ve elektronik gibi düşük ve orta teknolojili ürün gruplarında Türkiye piyasasını domine etmeye başlamıştı, dünyada olduğu gibi. Bu sektörlerdeki KOBİ’ler, bilmedikleri sektörlere doğru yönelmek zorunda kalmış ve zamanla finansal sıkıntılara girmişlerdi. Bir anda bütünüyle geri dönüş mümkün değil, ancak bazı ürün gruplarında yeniden üretici konuma geçebilir veya pazar payımızı artırabiliriz.
Ticaret savaşlarıyla birçok küresel şirket, Çin’deki tedarik zincirlerini alternatif piyasalara kaydırmanın olası kâr-zararını hesaplamaya başlamıştı.

Bu virüs, çokuluslu şirketlere ‘dünyanın fabrikası’ olan Çin’e imalat sanayinde bu kadar bağımlı olmanın dezavantajlarını daha fazla hatırlattı. Üretim deneyimi ve beşeri sermayesi yüksek olmasının yanı sıra lojistik avantajları bulunan ülkeler, alternatif yatırım noktaları olarak görülebilir. Tabii ki bu tip yatırımlar bugünden yarına değişim gösterecek şeyler değil. Ancak çokuluslu şirketler yatırım noktalarını çeşitlendirerek üretim ve dağıtım risklerini kontrol altında tutmayı ajandalarına yazmış durumda.

Küresel ekonomiye dair negatif etkiler belirginleşirse, Fed ve ECB, yılın ikinci yarısında ilave parasal genişleme adımları atabilirler. Bu durum, döviz ve faiz cephelerinde Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeleri bir süreliğine rahatlatabilir. Faizlerin gerilemesi, iç talebi biraz daha canlandırır.

Virüs, ekonomik anlamda birçok ters etkiye neden olma potansiyeline sahip. Hangi etkilerin ağır basacağı, hem Çin’in virüs salgınını kontrol altına alma süresine hem de bizim gibi ülkelerin değişen piyasa koşullarına verecekleri tepki kabiliyetlerine bağlı olacak. Umarım virüs mümkün olduğunca kısa bir sürede kontrol altına alınır ve bu dramla ilgili daha fazla ekonomik yorum yapmak zorunda kalmayız.

21 Şubat 2020 Cuma

Etiketler : Köşe Yazısı

DOÇ. DR. ADNAN ERTEMEL

Dijital dünyanın bir sonraki büyük sıçraması, kendi kendine öğrenen yapay zeka ajanlarının devreye girmesiyle gerçekleşiyor. Bu ajanlar, klasik yapay zeka uygulamalarının aksine, insan müdahalesine gerek duymadan gelişebiliyor. Yani, insanın beslediği verilerle değil, otonom olarak öğrenme ve evrim geçirme kabiliyetine sahipler. Bu değişim, teknoloji, sağlık, finans gibi birçok sektörde büyük bir devrim yaratma potansiyeline sahip.

Kendi kendine öğrenen yapay zeka nasıl çalışır?

Bu ajanların en önemli özelliği, beyin yapısına benzer şekilde öğrenebilmesi. Sinir ağları ve derin öğrenme algoritmaları, deneyimlerden ders çıkarma yetisi kazandırıyor. Ayrıca, takviye öğrenme adı verilen bir süreçle, ajanlar deneme-yanılma yöntemiyle performanslarını sürekli iyileştiriyor. Evrimsel algoritmalar da ajanların doğal seleksiyon gibi en verimli stratejileri zamanla seçmesine olanak tanıyor.

OTONOM YAPAY ZEKA İLE İNSAN İŞBİRLİĞİ

Bu yeni yapay zeka nesli, yalnızca görevleri yerine getirmekle kalmıyor; aynı zamanda insanlarla birlikte çalışarak, yeni çevrelere ve zorluklara uyum sağlayabiliyor. Bu ajanlar, veri analizi ve karar verme süreçlerinde insan girdisine daha az ihtiyaç duyarak işletmelere zaman ve kaynak tasarrufu sağlıyor.

Bu teknoloji sayesinde müşteri hizmetlerinde kullanılan chatbotlar da etkileşimler yoluyla kendilerini geliştirerek daha etkili ve verimli hale getirecek. Ayrıca, akıllı şehirler ve enerji yönetimi gibi alanlarda gerçek zamanlı veri analizlerine dayalı iyileştirmeler yapmaları mümkün hale geliyor.

Kendi kendine öğrenen yapay zeka ajanları sayesinde müzik, sanat ve edebiyat gibi yaratıcı alanlarda izleyici geri bildirimlerine göre evrilen eserler üretebilecek. Kişisel asistanlar ise kullanıcılarının tercihlerini öğrenerek, onları bir adım önceden tahmin edebilecek. Bu teknolojilerin bağımsız gelişme yetenekleri, sorumluluk ve etikle ilgili birçok soruyu da beraberinde getiriyor. Otonom yapay zekanın yanlış kararları kimin sorumluluğunda olacak? Yapay zekanın edindiği önyargılar nasıl kontrol edilecek? Ayrıca, bu ajanların iş dünyasında insanları yerinden etme potansiyeli nasıl yönetilmeli?

Kendi kendine öğrenen yapay zeka ajanlarının insan zekasını belirli alanlarda aşma potansiyeli oldukça heyecan verici. Ancak, bu gelişimin insan değerleri ve toplumsal hedeflerle uyumlu ilerlemesi için denetim mekanizmalarının kurulması gerekiyor. Yapay zeka, her ne kadar bağımsız bir gelişim gösterebilse de geleceğin insan ve yapay zeka işbirliğinde şekilleneceği açık.

Bu yeni yapay zeka çağı, teknolojinin sınırlarını yeniden belirlerken, insan yaratıcılığı ile yapay zekanın hesaplama gücü arasındaki işbirliği, dijital dünyada büyük dönüşümlere neden olacak.

adnan.ertemel@gmail.com

21 Ekim 2024 Pazartesi

PROF. DR. AHMET EMRE BİLGİLİ

Bilindiği üzere dünya genelinde kutlanan çok sayıda ‘gün’ bulunuyor. Bunların tümüne birden farkındalık günü diyoruz. 

Alenileştirilen niyet bu. Arka planı hakkında birçok şey söylenebilir elbette. Bunların en yaygın ve anlamlı olanı ‘Öğretmenler Günü’nden en anlamsızlardan biri olan ‘Dünya Pizza Günü’ne kadar yılın tüm günlerinin doldurulduğu bir ortamdayız. Buna muhalif olarak ‘Dünya Lahmacun Günü’ önerisi getirecek değiliz. Genel olarak; doktorlar günü gibi meslek günü, dünya barış günü gibi küresel günler, Noel gibi dini günler, Anzak Günü gibi tarihi anı günleri, Çocuk Hakları Günü gibi özel ilgi alanları ve Dünya Kanser Günü gibi sağlık günleri türünden farklı kategorileri bulunuyor. 

Dünyada bu alanda bir salgın aldı başını gidiyor. Farkındalık oluşturmadan öte iktisadi boyutu öne çıktığı için de ticari kuruluşlar bu durumu tetikleyip duruyor. Yani aslında işin suyu çıkmış durumda. Hakikaten 365 gün içinde boşu kalmadı, yeni bir gün icat edecek olsanız biriyle mutlaka çakışacaksınız. İyi niyetle yola çıkan ve hakikaten farkındalık oluşturmayı hedefleyenler de ticari yanının gücü karşısında pes etmiş durumda. Dünya Gülümseme Günü türünden iktisadi yanı olmayan birkaç masum günün dışında tümü bu çemberin içinde olmaya mahkûm maalesef.

*           *           *

Bu gidişatın psikolojik ve sosyolojik boyutunu, bunun oluşturduğu tehlikeleri kimsenin düşündüğü ve tedbir geliştirdiği yok. Herkes ticari boyutunun kurbanı olmuş durumda, zira sektörler çalışıyor. Her güne özel bir anlam yüklenmesi, bireyde oluşturduğu duygusal yük ve özellikle sosyal medya üzerinden sürekli bir şeyleri kutlamak, hatırlamak veya farkındalık oluşturmak zorunda kalmak, stres, tükenmişlik ve baskı hislerine yol açıyor. Başka bir taraftan özel günlerin fazla olması, bu günlerin değerini yitirmesine sebep oluyor. Çok fazla gün olduğunda, insanlar hangi günün gerçekten önemli olduğuna odaklanmakta zorlanıyorlar. 

Bu da insanların bu günlere karşı duyarsızlaşmasına neden oluyor. Bazı özel günler ise iyice ticari hale geldiğinden (Sevgililer Günü, Babalar Günü gibi) özellikle maddi açıdan zorluklar yaşayanlar için kaygı ve stres biriktiriyor.

Batı kökenli günler ise küreselleşmenin artışı ile farklı kültürlere yayılarak bu toplumların yerel değerleri üzerinde baskın hale geliyor, kendi normlarını ve değerlerini daha zayıf topluluklara dayatarak küresel düzeyde hegemonya kuruyorlar. Bu da istenmedik bir durum olan kültürel çeşitliliğin azalmasıyla neticeleniyor.

*           *           *

Diğer husus ise sosyal medya platformlarının, günlerin kutlanmasını neredeyse zorunlu hale getirmesidir. Ritüeller, bir toplumun kolektif bilincini pekiştiren önemli unsurlar olsa da aşırı tekrarlandıklarında veya ticarileştiklerinde bu anlamı kaybetme riskini taşıyor. Böylece bu tür günler sıradanlaşarak sembolik anlamlarını bir ölçüde yitirmiyor. Sosyolojik açıdan ise yılın her gününün bir özel günle dolu olması, bireyler ve toplumlar arasındaki ilişkileri, tüketim alışkanlıklarını, kimlik ve aidiyet duygularını, hatta toplumsal normları ve kültürel dinamikleri doğrudan etkiliyor. 

Peki, negatifliğin daha çok olduğu bu durumda birey ve toplum olarak makuliyeti nasıl sağlarız? Bu işin tehlikelerinden nasıl korunuruz? Bu soruların kısa cevabı; kendimiz için en anlamlı ve değerli olan günleri tercih ederek bu günlere odaklanabilir, her günü kutlamak zorunda hissetmek yerine, gerçekten önemli bulduğumuz günlere katılım gösterme yolunu seçebiliriz. Bu doğrultuda tüketime dayalı kutlamalardan kaçınarak manevi, kişisel ve sade kutlamalara yönelmek gibi makul olanı tercih edebiliriz. Bir başka boyut ise küreselleşmenin etkisiyle özellikle Batı kaynaklı günlerin dünyanın her yerinde yaygınlaşması, yerel kültürlerin erozyona uğramasına sebep oluyor ve kültürel çeşitliliğe saygı duymak, yerel günleri ve ritüelleri korumak, kültürel mirasın devamlılığı açısından önemli tehdit oluşturuyor.

Şairin söylediği gibi yolun sonu görünmüyor. Bizde bir gün icat edelim mantığıyla karmaşa ve anlamsızlık iyice artıyor. Bu durum bireyin ve toplumun mücadele gücünü ise aşıyor, ticari döngünün esiri olup çıkıyoruz. Makuliyeti yakalamaktan başka çare de yok. 

21 Ekim 2024 Pazartesi