Eskişehir’deki pilot tesisin ardından Ar-Ge ve inovasyon konusunda yeni bir adım daha atıldı. Tunceli’de Munzur Üniversitesi Nadir Toprak Elementleri Uygulama ve Araştırma Merkezi bünyesinde gelişmiş bir laboratuvar altyapısı kuruldu.
HABER: ŞEREF KILIÇLI
Teknolojinin tohumu ve teknolojik metal olarak da tabir edilen nadir toprak elementleri, sanayinin dönüşüm sürecinde öne çıkıyor. Yenilenebilir enerjiden ilaç endüstrisine, savunma sistemlerinden telekomünikasyona kadar dünyayı değiştiren birçok teknolojik gelişmenin bileşenleri arasında yer alıyor. Nadir toprak elementleri, cep telefonlarından bilgisayarlara günlük hayatın vazgeçilmezi haline gelen birçok teknolojik ürün için kritik öneme sahip. Ayrıca iklim değişikliğiyle mücadele, temiz enerji ve ulaşımda elektrikli taşıtların kullanılmaya başlanılması, nadir toprak elementlerinin önemini daha da artırıyor.
STRATEJİK SANAYİ
Nadir toprak elementleri, diğer taraftan hassas güdümlü silahlar, insansız hava araçları ve uydular gibi stratejik savunma sanayi unsurlarının da önemli bir bileşeni. Beşinci nesil F-35 gibi stealth teknoloji ile üretilen uçaklarda da etkin şekilde kullanılıyor. Global tedarik zincirine bakıldığında Çin, nadir toprak elementlerinin yüzde 63’ünü çıkarıyor, cevheri işlemenin ise yüzde 85’ini kontrol ediyor. Yani dünyanın çoğu ülkesi ve endüstrisi, nadir toprak elementlerinde Çin’e bağımlı durumda. Bu alanda Çin’in tekel sayılabilecek gücü, alternatif tedarikçi ihtiyacını da önemli ölçüde artırıyor. Dünyadaki en büyük nadir element sahası
ise 800 milyon tonluk rezervle Çin’de Bayanoba’da bulunuyor.
ESKİŞEHİR’DEKİ REZERV
Türkiye, Eskişehir-Beylikova’da keşfettiği nadir toprak elementleri rezervi için sahadaki çalışmalara 2011 yılında başladı. Burada süreç içerisinde 125 bin 193 metre sondaj yapıldı ve sahadan 59 bin 121 numune toplandı. Analizler sonucunda ise 694 milyon ton nadir toprak elementi keşfinin gerçekleştirildiği 2022 yılında açıklandı. Eskişehir’deki sahanın dünyanın ikinci en büyük nadir toprak elementleri sahası olduğu kaydediliyor. Yıllık 1200 ton cevher işleme kapasitesine sahip pilot tesis ise yine Beylikova’da 2023 yılında devreye alındı. Pilot tesisten sonraki hedef, 570 bin ton cevher işleyerek yıllık 10 bin ton nadir toprak oksiti, 72 bin florit, 70 bin ton barit ve 250 ton toryum üretecek büyük endüstriyel tesisi kurmak olarak belirlendi. Türkiye, endüstriyel tesise geçilmesiyle birlikte nadir toprak elementlerinde yüksek katma değerli uç ürün üretebilen 5 ülkeden biri olacak ve dünyada önemli bir tedarikçi konumuna gelecek.
AB PROJE DESTEĞİ
Süreç içinde atılan yeni adım, Avrupa Birliği (AB) desteğiyle Rekabetçi Sektörler Programı kapsamında hayata geçirilen ‘Türkiye’nin Nadir Toprak Elementleri Araştırma ve Yenilik Kapasitesinin Geliştirilmesi Projesi’ oldu. Projenin açılışında konuşan Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, sürdürülebilir ve güvenilir bir nadir toprak elementi tedarik zinciri kuracaklarını belirterek, şunları söyledi: “Ülkemizi küresel nadir toprak elementleri tedarik zincirinde önemli bir oyuncu haline getirecek endüstriyel ölçekteki tesisin devreye alınması için de çalışmalarımızı sürdürüyoruz. Bu üretim altyapısı ve tamamlayıcı rol üstlenecek Ar-Ge kaynağımızla Türkiye’yi elektrikli araçlar, batarya ve yenilenebilir enerji teknolojilerinde hammaddeden son ürüne, üretim zincirinin farklı halkalarında da söz sahibi konuma taşıyacağız.”
MUNTEAM LABORATUVARI
Türkiye’nin arz güvenliğinin tahkimi için bütüncül bir cevap sunan 14 milyon Euro tutarındaki proje kapsamında Munzur Üniversitesi Nadir Toprak Elementleri Uygulama ve Araştırma Merkezi (MUNTEAM) bünyesinde gelişmiş bir laboratuvar altyapısı kurduklarını vurgulayan Kacır, şöyle konuştu: “Son teknoloji ekipman altyapısını nitelikli insan kaynağıyla buluşturarak nadir toprak elementleri bazlı yüksek katma değerli ürünlerin Türkiye’de üretilmesi ve geliştirilmesi için yetkinlikleri genişletiyoruz. Rüzgar enerjisi sanayi, elektrikli araçlar, havacılık ve uzay teknolojileri başta olmak üzere yüksek teknolojili sektörlerde kullanılan optoelektronik malzemeler, mıknatıslar gibi nitelikli ürünleri ülkemizde üretmek üzere Ar-Ge çalışmalarını gerçekleştirme imkanına sahibiz. Proje kapsamında yürüteceğimiz çok boyutlu çalışmalarla kamu, üniversite ve sanayi işbirliğini artırarak Ar-Ge ve üretim kabiliyetlerimizin ekonomik değere dönüşmesini sağlayacağız.”
MTA’DA PİLOT GERİ DÖNÜŞÜM TESİSİ DE KURULUYOR
Projenin temiz enerji ve mobilite çözümleri geliştirmeyle birlikte uygulama becerilerini artıracağına da dikkati çeken Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, şu bilgileri verdi: “Türkiye’nin Nadir Toprak Elementleri Araştırma ve Yenilik Kapasitesinin Geliştirilmesi Projesi kapsamında Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) bünyesinde bir pilot geri dönüşüm tesisi de kuruyoruz. Nadir toprak elementlerinin çevreci yöntemlerle geri kazanımına imkan tanıyacak bu tesis, bünyesindeki yüksek kalite test ve analiz altyapısıyla MTA’nın nadir toprak elementleri alanında ülkemizin ihtiyaçlarına cevap vermesini sağlayacak. Gelecek dönemde gerek MTA gerekse de MUNTEAM laboratuvarlarının uluslararası ölçekte çalışmalarını sürdürmeleri için akreditasyon başvuru süreçlerini de destekleyeceğiz.”
ENDÜSTRİDEKİ KULLANIM ALANI GENİŞ DURUMDA
Nadir toprak elementleri, sanayi üretiminde şu alanlarda kullanılıyor:
Katalizör: Gelişmiş su arıtımı, emisyon kontrolü, akışkan kırma katalizörü.
Seramikler: Alüminyum nitrit, kondansatör, oksijen sensörleri, ptc termistör, silikon nitrit, sentetik taşlar, termal kaplama, zirkonyum nitrit.
Elektronik: Global konumlandırma sistemi, havacılık teknolojisi, rehberlik ve kontrol sistemleri, sabit diskler, ipads, nötron radyografisi, gece görüş ekipmanı, akıllı telefonlar.
Enerji: Yüksek sıcaklık süper iletkenleri, hidrojen depolama alaşımı, nükleer enerji, katı oksit yakıt hücreleri, rüzgar türbinleri.
Cam: Boyama, ağartma-soldurma, ekran, cilalama.
Manyetizma: Manyetik optik diskler, manyetostriktif güç çevirici, daimi mıktanıslar.
İlaç: MR için kontrast madde, tıbbi cihazlar, ilaçlar, X-ray CT için sintilatör.
Metalürji: Demir çelik için katkı, hibrid araç, süper alaşım.
Optik: Elektro lüminesan, florasan lamba, ışık yayan diyotlar LED, metal halide, lamba, optik lif, optik lens, katı lazer yağ, X ışını yoğunlaştırıcı ekranlar.
