İstanbul Ticaret Gazetesi yazarı İsa Karakaş, bu haftaki "SGK, karne ile işyerlerinin risk puanını hesaplıyor!" başlıklı yazısında, Sosyal Güvenlik Kurumu'nun (SGK) yapay zeka ve dijital teknolojileri kullanarak hayata geçirdiği "İşyeri Karne" projesini mercek altına aldı. Karakaş'a göre, işçi çalıştıran tüm işyerlerini kapsayan bu sistem, kayıt dışı istihdam, sahte sigortalılık ve prime esas kazançların eksik bildirilmesi gibi suistimalleri yüksek bir isabet oranıyla tespit ederek hem kamunun prim kaybını önlüyor hem de işverenler arasındaki haksız rekabetle mücadele ediyor.
İsa Karakaş'ın bu haftaki yazısı şöyle:
SGK, karne ile işyerlerinin risk puanını hesaplıyor!
SGK'nın karne projesiyle işyerlerinin geçmiş ve güncel sigorta verileri kullanılarak risk kriterleri belirleniyor. Kayıt dışı istihdamdan sahte sigortalılığa kadar pek çok konuda puanlama yapılıyor. Proje, SGK'ya kayıtlı ve işçi çalıştıran tüm işyerlerini kapsıyor.
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), çeyrek asır öncesinde SSK döneminde başlattığı e-bildirge uygulamalarıyla ülkemizde online işlemlerin öncülüğünü üstlendi. Bu uygulamalar, başta e-devlet olmak üzere birçok kurum ve kuruluşa ilham kaynağı oldu.
SGK, özellikle son yıllarda online işlemlerde çok sayıda yeniliklere imza atıyor. Kurum, yapay zeka ve dijital teknolojiyi çok yakından takip ederek, prim kaybına neden olan başta ücret bazlı kayıt dışı istihdam olmak üzere sigorta suistimallerini ve prim borçlarını daha iyi yönetmek için çeşitli projeler geliştiriyor.
Bugün size bunlardan biri olan ‘işyeri karne’ uygulamasından bahsedeceğim. İşyeri karne uygulamasının ilk defa işletime açıldığı 2021 yılı haziran itibarıyla 1.5 dakikanın üzerinde zaman alan sorgulama sonucunun yıl sonu itibarıyla 1 dakikanın altına indiği görülüyor.
İlerleyen aşamalarda işyerlerinin icraya intikal eden borç bilgilerinin, denetim sonucuna göre kayıt dışı sigortalı çalıştırıp çalıştırmadığı saptamalarının da karneye ilave edilmesi planlanıyor.
İşyeri karne uygulamasına dahil edilecek icra ve kayıt dışı sigortalı çalıştırma ve denetim faaliyeti sonuçları da dikkate alınarak, önceden belirlenen kural setleri doğrultusunda risk kriterlerine göre skorlanması ve işyerlerine risk puanı atanarak proje sonuçlarının denetim planlama faaliyetlerini belirlemede girdi olarak kullanılması hedefleniyor.
İŞYERİNİZİN RİSK PUANI NE DURUMDA?
SGK'nın karne projesiyle işyerlerinin geçmiş ve güncel sigorta verileri kullanılarak risk kriterleri belirleniyor. Bu sayede şirketinizin kendi iç durumu, sektördeki yeri ve bölgesel konumu analiz ediliyor.
Farklı veri tabanlarındaki dağınık veriler bir araya getirilerek anlamlı hale geliyor ve düzenli güncellenen risk değerlendirmeleri yapılıyor.
Kayıt dışı istihdamdan sahte sigortalılığa kadar pek çok konuda puanlama yapılması söz konusu.
İŞÇİ ÇALIŞTIRAN TÜM İŞYERLERİ RADARDA
Bu proje, SGK'ya kayıtlı ve işçi (4/1-a kapsamında) çalıştıran tüm işyerlerini kapsıyor. Geçmiş ve güncel verilerle her işyeri için küçük ölçekte bir profil oluşturuluyor. Bu profil, mevcut durumu gösteriyor, gelecekteki davranışları tahmin ediyor ve riskli durumları tespit ediyor. Ayrıca, risk skorlaması sayesinde işyerleri detaylı izlenebiliyor. Dağınık veriler istatistiksel yöntemlerle düzenli hale getiriliyor ve yeni stratejiler geliştiriliyor.
Proje sayesinde, yorumlanması zor veriler birleştirilerek özet bilgiler üretiliyor ve periyodik risk skorlamaları yapılıyor. Risk puanlaması için komisyonlar ve birimler birlikte çalışarak temel ölçütler, değişkenler ve formüller belirlemiş.
SAHTE SİGORTALILAR KOLAY TESPİT EDİLİYOR
Pilot olarak İstanbul'da başlayan sahte işyeri denetimlerinde 386 işyeri incelendi. Denetim faaliyeti neticesinde 365’inin sahte olduğu, bu işyerleri üzerinden kuruma 43 bin 276 sahte sigortalı bildirildiği ve 21 işyerinin ise sahte olmadığı anlaşıldı.
İşyeri karnesi sahte işyeri skorlaması ile denetlenen işyerlerindeki tahmini başarı oranı yüzde 95 olarak gerçekleşti. Bu düzeydeki isabet oranı sonrasında işyeri karne projesinin sahte işyeri tespit algoritması vasıtasıyla Türkiye geneli için sahte olma ihtimali yüksek olan 16 farklı ilde (İstanbul hariç) tescilli 100 işyeri belirlendi.
Denetim faaliyeti sonucunda 79 işyerinin sahte olduğu, 17 işyerinin sahte olmadığı, 4 işyeri ile ilgili raporlama çalışmasının devam ettiği ve işyerlerinden kuruma 5 bin 360 sahte sigortalı bildiriminde bulunulduğu tespit edildi. Türkiye geneli tahmini isabet oranı yüzde 83.15 olarak gerçekleşti. Ayrıca devam eden çalışmada, sahte olma ihtimali yüksek olan 132 işyeri için denetleme faaliyeti gerçekleştirilmiş olup bu işyerlerinden 126’sı için sonuç alındı. Denetim faaliyeti sonucunda 108 işyerinin sahte/kısmi sahte işyeri olduğu belirlendi. Bu işyerleri aracılığıyla kuruma en az 13 bin 439 sahte sigortalı bildiriminde bulunulduğu tespit edildi. Tahmini isabet oranı yüzde 85.71 olarak gerçekleşti.
KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN ŞİFRELERİ ÇÖZÜLDÜ
İşyeri karne projesinin bir diğer alt başlığı olan prime esas kazançta ‘kayıt dışı bildirim’ çalışmaları kapsamında iş kuralları belirlendi ve matematiksel formüller üretildi. Cari dönem verileri kullanılarak tüm sigortalıların bulundukları il, kıdem süreleri ve meslek gruplarına göre emsal prime esas kazanç tutarları hesaplandı ve kuruma bildirilen kazançların ortalamadan sapmaları skorlandı. Böylece prime esas kazanç tutarlarında potansiyel bir kayıt dışılık olup olmadığına yönelik çıkarımlar yapıldı ve bu alt başlıkta sigortalılara verilen risk puanlarının işyeri risk puanına dönüştürülmesi hususunda son aşamaya gelindi. Bu alt başlıkta yapılan ilk test çalışmasında Ankara’da belirlenen sektörde faaliyet gösteren işyerleri üzerinden prime esas kazanç miktarları olması gereken tutarlardan düşük olabileceği öngörülen işyerleri tespit edildi. Alt başlığa göre işyerleri, Türkiye geneli ve Ankara özelinde ortalama prime esas kazanç tutarlarıyla karşılaştırılarak risk skoru yüksek olanlar belirlendi.
İşyeri karne projesinde bir konu başlığı olan analık ve hastalık nedeniyle geçici iş göremezlik ödeneğinden yersiz yararlanma ihtimaline yönelik skorlama çalışmalarında iş kuralları belirlendi. Ayrıca projenin bir başlığı olan asgari işçilik riskinin ölçülmesi için temel kurallara yönelik toplantılar gerçekleştirildi ve temel kurallar ortaya konuldu.
SGK, karne uygulamasıyla hem kayıt dışı istihdam hem sahte sigortalılıkla daha etkin bir şekilde mücadele ederken, işverenlere yönelik birçok işlemin de daha şeffaf ve adil hale getirilmesi söz konusu olacak. Diğer yandan, birçok işverenin şikayet ettiği kayıt dışılıktan kaynaklanan haksız rekabetin bertaraf edilmesinde de bu sistem etkili olacak.
