Küresel sanayi devrimi, sessiz ama çok köklü bir dönüşüm geçiriyor. Yıllardır konuşulan çevre politikaları, artık bir tercih değil, hukuki ve ticari zorunluluk haline geldi. Özellikle Avrupa ülkelerine ihracat yapan üreticiler için yeni kurallar net: Ürün üretmek yetmiyor, üretim sırasında ortaya çıkan karbonu ölçmek ve belgelemek gerekiyor.
Bu zorunluluk, yalnızca büyük fabrikalar için değil, tedarik zincirinin en küçük halkasından lojistik firmalarına kadar her işletmeyi doğrudan ilgilendiriyor. Çünkü karbon, uluslararası sistemde tıpkı çelik, bakır ya da petrol gibi işlem gören bir ekonomik varlığa dönüşüyor. Böylece karbon azaltan firmalar kazanç elde ederken, azaltmayan firmalar karbon satın almak zorunda kalacak.
Bu yeni dönemin temelinde ‘karbon ekonomisi’ adı verilen model bulunuyor. Model şu mantıkla çalışıyor: Bir işletme üretim yaparken doğaya ne kadar karbon saldığını raporlamak zorunda. Eğer bu salım azaltılırsa, firma fazladan ‘karbon kredisi’ kazanıyor ve bu kredi, piyasada başka şirketlere satılabiliyor. Böylece karbon azaltımı, doğrudan finansal bir gelir kalemine dönüşüyor.
KOBİ’LER İÇİN KRİTİK DÖNEM
Sanayideki dönüşüm yalnızca büyük işletmeleri kapsamıyor. Çünkü ihracat yapan büyük şirketler, tüm tedarik zincirinden karbon verisi isteyecek. Bu zincirin yüzde 95’i ise KOBİ’lerden oluşuyor.
Uzmanlara göre KOBİ’leri bekleyen üç temel risk:
* Büyük markaların tedarik listelerinden çıkarılma riski
* Finansman ve kredi süreçlerinde ek maliyet
* Yeni ihalelerde çevresel yeterlilik arandığı için iş kaybı
Aynı zamanda bu süreç, KOBİ’ler için büyük bir fırsat da sunuyor. Düşük karbonlu üretim yapan işletmelerin ürünleri, küresel pazarlarda daha değerli hale gelecek.
İHRACATTA KURALLAR DEĞİŞTİ
Avrupa Birliği’nin uygulamaya aldığı Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (SKDM) sanayiciler için yeni bir ticaret şartı getirdi. Artık kıtaya giren her ürün için karbon raporu zorunlu olacak.
Yani bir ürünün fiyatı veya kalitesi kadar ‘hangi karbon maliyetiyle üretildiği’ de belirleyici hale geliyor. Bu nedenle enerji tüketimi, doğalgaz ve yakıt kullanımı, üretimde kullanılan kimyasallar, atık yönetimi, lojistik süreçleri tek tek ölçülüp dijital sisteme aktarılacak.
Avrupa’daki büyük markalar bu verileri tedarikçilerinden resmi olarak talep etmeye başladı bile. Birçok şirket, yıllık raporlarında tedarik zincirinin karbon performansını gösteren puanlama sistemleri kullanıyor. Bu puanlama, tedarikçinin sistemde kalıp kalmayacağını belirleyen en kritik unsur haline geliyor.
KREDİ MALİYETLERİNİ ETKİLEYECEK
Sanayide kayıt altına alınan karbon miktarı, yalnızca çevresel bir veri değil, aynı zamanda finansal bir değer. Çünkü karbon azaltan şirketler, bu avantajını karbon kredisine dönüştürebiliyor. Bu krediler borsada işlem görebilecek, şirket bilançolarında mali varlık olarak yer alabilecek, finansman ve yatırım süreçlerinde teminat olarak değerlendirilebilecek.
Uzmanlara göre, birkaç yıl içinde karbon puanı olmayan şirketlerin kredi maliyetleri artacak, hatta bazı finans kurumları yüksek karbonlu üretim yapan firmalara kredi vermeyecek. Bu nedenle sanayi için karbon yönetimi, finansal bir güvenlik mekanizmasına dönüşmüş durumda.
YENİ NESİL HUKUKİ SÜREÇ
Karbon düzenlemesinin en hızlı etkilediği alanlardan biri ticari sözleşmeler. Artık birçok şirket, tedarikçileriyle yaptığı sözleşmelere ‘karbon şartı’ ekliyor.
Bu şartlar arasında, yıllık emisyon raporu verme zorunluluğu, karbon azaltım hedefi tanımlanması, raporlamanın dijital sistemlere yüklenmesi ve hedefi tutturamayan firmalar için cezai maddeler bulunuyor.
Süreç yalnızca üreten firmayla sınırlı değil. Satın alma, insan kaynakları, lojistik ve atık yönetimi gibi tüm departmanlar yükümlü hale geliyor. Çünkü karbon yalnızca bacadan çıkan gazdan ibaret değil. Kullanılan suyun arıtılması, kimyasal atıkların depolanması, ürünün taşınması ve hatta çalışan servis araçları bile karbon hesabına dahil ediliyor.
KARBON VERİSİ BİLDİRİLECEK
Tedarik zincirinde karbon raporu vermeyen firmalar, müşteriler tarafından sistem dışına çıkarılabilir. Bu durum özellikle KOBİ’ler için ciddi bir ticari risk oluşturuyor.
GAİA Climate Kurucusu Gediz Selin Kaya ise karbon verisi sunmayan firmaların, hem hukuki hem de ticari açıdan ciddi sonuçlarla karşılaşabileceğini hatırlattı: Kaya, “AB CBAM ve CSRD gibi düzenlemeler, tedarik zincirinde emisyon verilerinin açıklanmasını zorunlu hale getiriyor. Bu yükümlülüğe uymayan şirketler, ek karbon vergileri, uyum cezaları, hatta ihracat kısıtlamalarıyla karşılaşabilir. Ayrıca sürdürülebilirlik kriterlerine uyum sağlayamayan firmalar, büyük alıcıların tedarikçi listelerinden çıkarılabilir ve yeşil finansman olanaklarına erişimlerini kaybedebilir” dedi.
AZ KARBON, ÇOK REKABET
Uzmanlara göre, karbon düzenlemeleri yalnızca çevre için değil, ekonomik denge için de zorunlu. Dünya genelinde enerji maliyetleri artarken, karbonu azaltan ülkeler üretim avantajı elde edecek. Yeşil teknolojilere yatırım yapan firmalar ise küresel markaların tercih ettiği tedarikçi konumuna çıkacak.
Bugün birçok işletme için karbondioksit yalnız atık olarak görünse de birkaç yıl içinde şirketlerin en önemli varlık kalemlerinden biri haline gelmesi bekleniyor. Kısacası yeni sanayi düzeninin şifresi net: Karbonunu yöneten ticaretini koruyacak.
DİJİTAL ALTYAPI ŞART
Karbon ekonomisinin en kritik noktası veri doğruluğu. Artık firmalar elle tutulan kayıtlar veya tahmini verilerle değil, dijital alt yapılarla çalışmak zorunda.
Sanayi işletmelerinde hızla yaygınlaşmaya başlayan sistemler de var. Üretim otomasyonu, IoT destekli enerji ölçüm cihazları, tedarik zinciri portalları, çevrimiçi raporlama yazılımları, blockchain tabanlı veri doğrulama sistemleri bunlardan bazıları oldu.
Bu sistemler sayesinde bir ürünün hammadde girişinden son paketleme aşamasına kadar tüm karbon ayak izi kayıt altına alınabiliyor. Veriler, uluslararası platformlara aktarılabiliyor ve teyit edilebiliyor. Dijital sistemi olmayan firmalar, karbon belgesi düzenleyemediği için ihracat fırsatlarını kaybedebilir.
NELER ZORUNLU?
Karbon düzenlemeleri birkaç yıl içerisinde tamamen zorunlu hale gelecek. Uluslararası kurallara göre:
* Karbon raporu olmayan ürünler Avrupa’ya giremeyecek.
* Üretimde kullanılan yakıt, enerji, su ve atık miktarı resmi kayıtla istenecek.
* Türkiye’de de ulusal sistemi tamamlayan düzenlemeler yürürlüğe giriyor.
Bu nedenle sanayi işletmelerinin iç denetim, eğitim ve ölçüm süreçlerini başlatması gerekiyor.
