Temel, orta ve yüksek vasıflı çalışanların dağılımlarının ve sorunlarının tespit edildiği raporda, çalışanın, firmanın ve toplumun ‘kazanan’ taraf olması için strateji önerileri yer aldı.
HABER: ADEM ORHUN
İstanbul Ticaret Odası Stratejik Araştırmalar Merkezi (İTOSAM), sektörlerin röntgenini çeken çalışmalara yenisini ekledi. İTOSAM’ın, özel sektördeki firmalara yönelik araştırmaları ve anket çalışmaları desteğinde hazırlanan ‘İstihdamı Kazanmak: Firmaların Çalışan İstihdamında Yaşadığı Sorunlar ve Çözüm Önerileri’ başlıklı raporu yayınlandı. Raporda, istihdam piyasasındaki tespitlere yer verildikten sonra, firmaların istihdamda yaşadıkları sorunlar analiz edildi ve bu sorunların çözümüne yönelik çeşitli politika önerileri sunuldu.
ANA SORUNLAR
Çalışmanın sonuçlarına göre, firmaların çalışan istihdamında yaşadıkları sorunların başında şu konular geliyor:
* Mesleki/teknik eğitimdeki yapısal sorunlar
* Yükseköğretimde yaşanan sorunlar
* Teknolojik açık
* Organizasyonel sorunlar
* Temel eğitimde yaşanan sorunlar
* İstihdamı koruma regülasyonlarının sıkılığı
* İmaj/statü problemleri
* Göreli ücret problemi
* Göçmen işgücü sorunu
TEMEL VASIFLI MAVİ YAKALILAR
Rapora göre, ‘temel vasıflı mavi yakalı çalışanlar’, toplam istihdamın Türkiye genelinde yüzde 13.7, İstanbul’da ise yüzde 10.9’unu oluşturuyor. Bu gruptaki mesleklerin fiziksel efor gerektirmesi ve çalışma ortamının daha az tercih edilmesi, bu mesleklere ilgiyi düşürüyor. Bu da işgücü açığına sebep oluyor. Yapılan çalışmada, yaşanan ekonomik dönüşüm ve gelir düzeylerindeki artışın da bu ilgi düşüklüğünü ve işgücü açığını besleme eğiliminde olduğu belirlendi. Rapora göre, bu mesleklerin ana problemi imaj/statü problemleri ve göreli ücretler. Bu problemlerin çözümü için atılabilecek politika adımları ise şunlar:
* Bu mesleklere dönük uzun vadeli ve çok boyutlu bir istihdam politikasının uygulamaya sokulması gerekiyor.
* Temel vasıflı mavi yakalı mesleklerin imaj/statü problemlerinin hafifletilebilmesi noktasında bu işlerin çalışma koşulları/şartları iyileştirilmeli.
* Göreli ücretlerin temel vasıflı mavi yakalı meslekler lehine iyileştirilebilmesine katkı sağlama noktasında sektörel/mesleki asgari ücret uygulamasına geçilebilir.
İŞ BEĞENMEMEK
Raporda, orta vasıflı mavi yakalı çalışanlar başlığı altında mesleki/teknik eğitimde yaşanan sorunlar ve imaj/statü problemlerine yer verildi. Buna göre, zanaatkarlar, operatörler ve montajcılardan oluşan orta vasıflı mavi yakalı çalışanlar, toplam istihdamın Türkiye genelinde ve İstanbul’da yaklaşık dörtte birini oluşturuyor. Hem nitelik hem nicelik bakımından önemli role sahip olan bu gruptaki mesleklerin açık işler içindeki paylarının, işsizler içindeki paylarından çok daha yüksek olduğu kaydedildi. Bununla birlikte, 2012-2022 döneminde bu mesleklerin hem İstanbul’da hem Türkiye genelinde istihdamdaki artışta en az yer aldığı işler olduğuna dikkat çekildi. Yani bu durumun, orta vasıflı mavi yakalı mesleklerde işgücü arzı ile talebi arasında ciddi bir farka işaret ettiği anlaşıldı.
Raporda bu konuyla ilgili olarak, “Türkiye’de ‘iş beğenmeme’ olgusunun da temelde bu mesleklerde yaşandığı söylenebilir. Bu mesleklere özel olarak yaşanan sorunlar arasında ise mesleki/teknik eğitimdeki yapısal sorunlar, imaj/statü problemleri ve organizasyonel sorunlar bulunuyor” denildi.
İMAJ PROBLEMLERİ
İTOSAM’ın raporunda, mavi yakalı mesleklerin çeşitli nedenlerle beyaz yakalı mesleklere kıyasla dezavantajlı bir konumda bulundukları ifade edildi. Raporda, bununla ilgili olarak şöyle denildi: “Bu dezavantajın ülkemizde özellikle güçlü olduğu ve bu durumun da yansımasını imaj/statü problemlerinde ve ‘iş beğenmeme’ olarak ifade edilen davranışta bulduğu söylenebilir.”
Birçok firmada geçerli olmak üzere orta vasıflı mavi yakalı mesleklerde ücret düzeyinin ve yan hakların, ‘yapılan iyileştirmelerle’ çoğu beyaz yakalı meslek ile benzer düzeyde olduğu belirtilirken, “Ancak yapılan iyileştirmelerin genele yayılmadığı ve halen yeterli olmadığı söylenebilir. Bu faktörün yanı sıra, çeşitli sosyal/psikolojik etmenler de imaj/statü problemlerinin ortaya çıkmasında söz sahibi oluyor” denildi.
Raporda, söz konusu
imaj/statü problemlerinin hem maddi hem de sosyal/psikolojik yönleriyle mücadele edilmesi
ve atılacak çeşitli somut adımlarla bu mesleklerin itibarının iyileştirilmeye alışılması gerektiği kaydedildi. Bu konuda atılabilecek çözüm ve politika adımları da şu şekilde özetlendi:
Ekonomide genel olarak -ilgili beyaz yakalı işlere kıyasla- daha zor ve ağır olan söz konusu mavi yakalı mesleklerde -belli oranda sağlanmış olsa da- bu zorlukları telafi edecek şekilde; ücret, yan haklar ve çalışma koşullarında iyileşmeler/farklılaşmalar sağlanabilir.
Orta vasıflı mavi yakalı meslekler için -meslek liselerine ek olarak- kapsamlı bir imaj/statü iyileştirme kampanyasının yürütülmesi gerektiği söylenebilir.
KAZAN KAZAN KAZAN
Raporun sonuç bölümünde, çalışanlar-firmalar-toplum üçgeninde ortaya çıkan ‘kaybet-kaybet-kaybet’ sarmalının
kazan-kazan-kazan iklimine çevrilebilmesi için çok boyutlu ve kapsamlı bir istihdam stratejisinin/politikasının/planının geliştirilmesi ve atılacak kısa/orta/uzun vadeli somut adımların belirlenmesi / programlanması ve atılması gerektiği kaydedildi. Bununla ilgili olarak, “Çok boyutlu bir yapıya sahip olan bu sorun için tek boyutlu ve/veya kısmi çözümler yeterli olmayacaktır. Sorunun kısmi çözümü kısa/orta vadede gerçekleşebilecek olsa da sorunun tam çözümünün uzun vadede gerçekleşebileceği unutulmamalıdır” denildi.
YÜKSEK VASIFLIDA AŞIRI TEVECCÜH
İTOSAM’ın raporuna göre, yöneticiler, profesyoneller, yardımcı profesyoneller ve teknisyenlerden oluşan ‘orta-yüksek ve yüksek vasıflı beyaz/gri yakalı çalışanlar’, hem Türkiye genelinde (yüzde 28.3) hem de İstanbul’da (yüzde 31.9) büyük bir ağırlığa sahip. Bu çalışanların yarısından fazlasını oluşturan profesyonellerin işsizler içindeki payının (yüzde 15.2), açık işler içindeki payından (yüzde 7.7) tam 7.5 puan daha yüksek olduğu belirlendi. Buna göre, işgücü fazlalığının en çok olduğu meslek grubunun profesyoneller olduğu kaydedildi. Bununla ilgili mavi yakalı mesleklerde görülen durumun (işgücü açığı) tam tersinin söz konusu beyaz yakalı profesyonellerde yaşandığı (işgücü fazlalığı) ifade edildi. Bu durumun da mavi yakalı mesleklerdeki ‘iş beğenmeme’ eğiliminin öbür yüzünde beyaz yakalı mesleklere dönük bir ‘aşırı teveccüh gösterme’ eğilimi bulunduğuna işaret ettiği dile getirildi.
Bu mesleklere özel olarak yaşanan problemlerin ise yükseköğretim sistemindeki yapısal sorunlar ve teknolojik açık olduğu vurgulandı.
