GAP için bugüne kadar 28 milyar dolardan fazla kaynak harcandı. Ancak GAP, sadece 28.4 milyar dolarlık elektrik üretimiyle bile kendini çoktan amorti etti. Proje, tarım, sanayi ve turizm gibi alanlarda sağlanan katma değerle model olma yolunda da ilerliyor.
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), 1977 yılında Fırat-Dicle Havzası’nda sulama ve hidroelektrik enerji üretimine yönelik yatırım programı olarak başlayan yolculuğuna, 1989 yılında hazırlanan master plan ile tarım, sanayi, ulaştırma, eğitim, sağlık, kırsal ve kentsel altyapı yatırımlarını da içine alan bir bölgesel kalkınma projesine dönüşerek devam etti. Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak’ın yer aldığı 9 ili kapsayan GAP Bölgesi, alan ve nüfus açısından Türkiye’nin yaklaşık yüzde 10’unu oluşturuyor.
ENTEGRE KALKINMA PROJESİ
Cumhuriyet tarihimizin en kapsamlı ve maliyetli projesi olan GAP, çok sektörlü, sürdürülebilir insani gelişmeye dayalı, bölgenin rekabet gücünü artırmayı, ekonomik ve sosyal bütünleşmeyi güçlendirmeyi hedefleyen, entegre bir bölgesel kalkınma projesi olarak uygulanıyor. Projeyle tarım, sanayi, enerji, ulaştırma, eğitim, sağlık, kırsal ve kentsel altyapı yatırımlarıyla bölgenin ekonomik ve sosyal göstergelerinin ülke ortalamasına getirilmesi, bölge halkının yaşam kalitesi ve refah düzeyinin yükseltilmesi hedefleniyor.
ENERJİ VE SULAMA HEDEFLERİ
GAP ile bölgede 22 baraj, 19 hidroelektrik santrali ve sulama şebekelerinin yapımı planlanırken, projenin tamamlanmasıyla 1.8 milyon hektar alanın sulamaya açılması, yılda 27 milyar kilovatsaat hidroelektrik enerji üretimiyle ülke enerji ihtiyacının büyük bir bölümünün karşılanması öngörüldü.
YATIRIM PAYI YÜZDE 14’Ü AŞTI
Projenin hızlı bir şekilde tamamlanabilmesi amacıyla da bölgeye yapılan yatırımlar, 2003 yılından itibaren düzenli bir şekilde artırıldı. GAP Bölgesi yatırımlarının ülke içindeki payı 2001’de yüzde 5’lere kadar düşerken, 2003-2019 döneminde yüzde 14’ü aştı.
Söz konusu dönemde GAP kapsamındaki yatırımlara cari fiyatlarla yaklaşık 137.4 milyar lira kaynak ayrılırken, bunların yaklaşık yüzde 90 nakdi gerçekleşmeyle 122.9 milyar lirası yatırıma dönüştü. GAP Bölgesi’ne Kamu Yatırım Programı’ndan bu yıl tahsis edilen ödenek miktarı 4.7 milyar lira oldu.
ENERJİDE PROJELERİN YÜZDE 90’I TAMAM
GAP Bölgesi’nde 2002 sonuna kadar sulamaya açılan alan 215 bin hektar iken, geçen yılsonu itibarıyla yaklaşık 572 bin hektara yükseldi. Enerji projelerinde gerçekleşme oranı da bu yıl açılan Ilısu Barajı ve HES Projesi ile yüzde 90’ın üzerine çıktı. Proje kapsamında tamamlanan HES’lerin işletmeye alınmasından 2019 yılı sonuna kadar ürettikleri elektrik enerjisinin parasal değeri 28.4 milyar dolar olurken, bu durum GAP’ın kendini amorti ettiğini gösterdi. Bölgede, arazi toplulaştırması ve tarla içi geliştirme projeleriyle 2.5 milyon hektar alanda toplulaştırma çalışmaları tamamlandı. ‘Verimli Hilal’ olarak adlandırılan bölgede tarım alanlarının sulamaya açılması ve tarımsal altyapının güçlendirilmesiyle ortaya çıkacak potansiyelin daha hızlı değerlendirilerek bölge ve ülke ekonomisine katkı sunması için sanayi, ulaşım, kültür, turizm ve diğer altyapı yatırımları da tamamlandı.
ULAŞTIRMA ALTYAPISI VE TURİZM DE GELİŞTİ
Bölgenin diğer bölgelerle, illerle, limanlarla ve komşu ülkelerle erişimini sağlayan ulaştırma altyapısında da önemli gelişmeler kaydedildi. Belediye belgeli tesislere giden yerli ve yabancı turist sayısı 2002’de 380 bin iken, 2018’de 2.3 katına çıkarak 866 bin kişiyi geçti. Aynı dönemde yerli ve yabancı turist geceleme sayısı da 568 binden yaklaşık 1 milyon 438 bine yükseldi. Turizm belgeli konaklama tesislerinde kalan turist sayısı 2018’de 2002’ye göre 3.5 kat artarak, yaklaşık 1.9 milyona ulaşırken, geceleme sayısı da yaklaşık 4 kat artışla 2.8 milyona çıktı.
GAP BÖLGE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI AKTİF ROL ALDI
GAP Bölgesi’nde yapılan yatırımlarla neredeyse tüm sektörlerde önemli kazanımlar elde edilmesi, izlenmesi, değerlendirilmesi, koordinasyonu ve raporlanmasında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na bağlı GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı aktif rol üstlendi. Başkanlık, 2002-2019 döneminde tarım, sanayi, enerji, çevre, kültür-turizm ve sosyal yaşam gibi alanlarda uyguladığı projeler sayesinde cari fiyatlarla yaklaşık 1.5 milyar lirayı bölgenin kalkınması için harcadı. Sadece 2014-2019 döneminde uygulanan projelerle de 592 milyon lirayı aşan destek sağlandı. Bu yıl yaklaşık 88 milyon lira olan Başkanlık bütçesiyle 154 proje desteklendi. Gelecek yıl GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı için teklif edilen 95.9 milyon lira bütçenin yaklaşık 49 milyon lirası yatırımlar için ayrıldı.
OSB SAYISI 18’E ULAŞTI
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na bağlı GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, 2002-2019 döneminde tarımdan sanayiye, enerjiden çevreye, kültür ve turizmden sosyal hayata kadar uyguladığı projelerle bölge kalkınması için stratejik rol üstlendi. Bu sürede bölgedeki organize sanayi bölgesi (OSB) sayısı 18’e, küçük sanayi sitesi sayısı 38’e ulaştı. Bölgede yapılan yatırımlar ve verilen teşvikler sayesinde bölge sanayinde önemli mesafe alındı. Bu bölgeden 2002’de Türkiye’nin toplam ihracatının yüzde 1.6’sına karşılık gelen 584 milyon dolar tutarında dış satım yapılırken, bölgenin geçen yılki ihracatı 15 kat artışla 9.2 milyar dolara çıktı. Bu tutar, ülkenin toplam ihracatının yüzde 5.3’ünü oluşturdu.
6 İL YATIRIMDA ÖNCELİKLİ
Uygulamaya konulan yeni teşvik yasasıyla GAP Bölgesi illerinden Batman, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak bölgesel teşvik sistemi kapsamında en yüksek desteğin sağlandığı 6’ncı Bölge’de yer aldı. Adıyaman ve Kilis 5, Gaziantep ise 3’üncü Bölge desteklerinden faydalandırıldı. Böylelikle bölge, yatırım ve desteklerden azami ölçüde yararlandırılırken, yatırımlarda önemli artış meydana geldi. GAP Bölgesi’nde 2002’de 155 teşvik belgesi verilmiş, 872 milyon lira sabit yatırım tutarıyla 8 bin 753 kişilik istihdam öngörülmüştü. Geçen yıl ise bölge illeri için 757 yatırım teşvik belgesi düzenlenirken, öngörülen sabit yatırım 9.7 milyar liraya, istihdam 51 bin 182 kişiye yükseldi. Bu illerde Ocak 2003-Eylül 2020 döneminde ise 8 bin 234 teşvik belgesi düzenlendi. Teşvik belgesi kapsamında, 78.2 milyar lira yatırım ve yaklaşık 381 bin kişiye ilave istihdam öngörüldü.
EĞİTİM, SAĞLIK VE SOSYAL ALANDAKİ YATIRIMLAR
Bölgede sosyal, eğitim ve sağlık gibi temel ihtiyaçlara yönelik yatırımlara da devam edildi. 2008-2019 döneminde 35 bin 642 derslik oluşturuldu. 2002’de bölgede yer alan üniversite sayısı 3 iken, geçen yılsonu itibarıyla 12’ye çıktı. Sağlık alanında ise 2002’de 63 hastane ve toplam 8 bin 223 yatak mevcut iken, 2018’de hastane sayısı 130’a, yatak sayısı 20 bin 541’e yükseldi. Bölgenin sosyal anlamda gelişimini destekleyici spor salonları ve yüzme havuzları yapılmaya devam ederken, 2008-2019 döneminde 28 bin 550 seyircilik 26 spor salonu, 10 futbol sahası ve 7 kapalı yüzme havuzu tamamlanarak hizmete açıldı. Bakım ve sosyal koruma, sosyal hizmet, engelsiz yaşam ve gençlik merkezleri gibi 71 sosyal kurum da aynı dönemde hizmet vermeye başladı.
