Futbol, sadece spor dalı olmaktan çıkıp, finansal yatırım aracı haline de geldi. Bazı ülkeler altyapıdan gençleri yetiştirerek yüksek fiyatlara başka takımlara transfer ederken, bazı ülkeler de tanıtım amacıyla futbol yatırımı yaptı. FIFA ve UEFA gibi kuruluşlar da organizasyonlarını yenileyerek futbol heyecanını artırıp, spor ekonomisini büyütmeye çalışıyor.
UEFA, 2024 yılı Avrupa Kulüp Finansman ve Yatırım Raporu’nda kıtanın 55 ülkesindeki 700’den fazla kulübün mali durumunu analiz etti. Rapora göre, pandemiye rağmen Avrupa kulüplerinin futbol gelirleri 2014-2024 yılları arasında yılda 1 milyar Euro’dan fazla artarak, 16.5 milyar Euro’dan tahminen 29 milyar Euro’ya yükseldi. Ayrıca maçlarda UEFA formatının lig formatına dönüştürülmesinin, izleyici takibini ve gelirleri artıracağı kaydedildi.
EN ÇOK KAZANANLAR
Son 15 yıldaki yerel futbol TV gelirleri yüzde 131, UEFA müsabakalarından elde edilen gelirler yüzde 322, sponsor ve ticari gelirler yüzde 166, gişe gelirleri de yüzde 74 arttı. Ayrıca transfer gelirleri de yüzde 179 yükseldi. Sadece son 5 yıldaki gelir büyümesi, büyük ölçüde sponsor ve ticari gelirlerde yüzde 39 ve gişe gelirlerinde yüzde 32’lik artışla sağlanırken, bunun dışında yerel futbol yayın gelirleri ise sadece yüzde 3 arttı. En iyi ligler ve kulüpler gelir pastasından büyük pay almaya devam ediyor.
Avrupa’nın 5 büyük liginde mücadele eden kulüplerin göreceli payı yüzde 73 düzeyinde. Ticari ve sponsor gelirleri, küresel profillere sahip en büyük kulüpler tarafından domine ediliyor. Almanya’daki en iyi kulüp, ticari ve sponsor gelirlerinde orta düzey bir Alman kulübünün 7 katını kazanırken, İngiltere ve İtalya’da bu oran 9 kat, İspanya’da 26 kat ve Fransa’da 40 kat daha büyük bir gelire denk geliyor.
Öte yandan, spor takımlarının kombine talepleri de son yıllarda arttı. Özellikle İngiltere’deki kombine bulamama sorunu, Türkiye’de de yaşanmaya başladı. Galatasaray’da 3 yıldır kombine neredeyse bulunamıyor.
GİDERLER DE ARTIYOR
Avrupa’daki kulüplerin finansman giderleri, 2023’te 1 milyar Euro’yu aştı ve 2024’ten bugüne kadar yüzde 32 arttı. İngiliz, İtalyan ve Türk kulüpleri en yüksek finansman maliyetlerini karşılamak zorunda kaldı. Kulüp borçları pandemi sırasında şişerken 2019 sonu ile 2024 arasında yüzde 40’a yakın yükseldi.
EN PAHALI KADRO 1.6 MİLYAR EURO
İngiltere Premier ekiplerinden Chelsea’nin 2024 mali yılı sonundaki kadrosu, en pahalı kadro oldu. Chelsea, böylece 2020’de en pahalı kadro rekorunu kıran Real Madrid’i geride bıraktı. Manchester City, Manchester United ve Arsenal’in 2024 mali yılının sonundaki kadrosu 1 milyar Euro’dan fazlaya mal oldu. Rapora göre, 2020-2024 mali sonuçlarını etkileyen beş yıllık transfer maliyetinde Manchester United (742 milyon Euro), Barcelona (674 milyon Euro) ve Juventus (637 milyon Euro) sırasıyla ilk 4’te, Chelsea ise 481 milyon Euro net transfer maliyetiyle beşinci sırada yer alıyor.
Chelsea, beş yıllık dönem boyunca transfere yaklaşık 2 milyar Euro harcadı. Bu rakam Manchester City’den yüzde 70 daha fazla. Chelsea, bu 5 yıllık dönemde 903 milyon Euro brüt transfer geliriyle zirvede yer alırken, Manchester City ikinci sırada.
YENİ LİSANS ANLAŞMASI
Avrupa’nın en büyük 5 ligi arasında yer alan İngiltere, İspanya, Fransa, İtalya ve Almanya geçen sezon 20.5 milyar Euro ciro elde etti. Bu liglerde bulunan üst düzey 20 kulübün toplam geliri ise 11.2 milyar Euro’yu aşarak zirveye ulaştı. Bu dönemde Real Madrid, yenilenen Santiago Bernabéu Stadı’nın katkısıyla 1 milyar Euro’yu aşan ilk kulüp oldu.
Avrupa kulüplerinin yıllık hasılatı kulüp başına ortalama 560 milyon Euro olurken, gelir kaynaklarının oranı şöyle hesaplandı:
* Yüzde 44 sponsorluk ve ticari faaliyetlerden
* Yüzde 38’i yayın haklarından
* Yüzde 18’i bilet ve deplasman gelirleri.
Bu arada Premier Lig takımları son dönemde uluslararası haklarını kendileri yönetmeye hazırlanıyor. İngilizler takımları, 2026-27 sezonundan itibaren tüm lisans anlaşmalarını kendilerinin yürüteceğini duyurdu.
GÜNDÜZ MAÇLARI AZALDI
Hafta sonu maçlarına ilginin artmasıyla seyirci geliri Avrupa kulüpleri için en hızlı büyüyen kalem oldu. Büyük takımlar maç günü gelirlerini yüzde 11 oranında artırdı. Öte yandan, yayın hakları gelirlerinin 2023’teki 9.4 milyar Euro’luk rekoru, uzun süreli sözleşmeler nedeniyle sınırlı artış gösteriyor. Buna karşılık kulüpler ticari haklar ve sponsor gelirleriyle büyümeyi sürdürüyor. 2023-24’te 5 büyük lig kulüplerinin ticari gelirleri toplam 8 milyar Euro’yu buldu. Diğer yandan, eskiden olan gündüz maçları Türkiye’de de oynanmamaya başladı.
ARAP LİGLERİ DEVLET DESTEĞİYLE YÜKSELİYOR
Körfez ülkeleri ve Katar başta olmak üzere Arap liglerinde futbol ekonomisi, son dönemde petrol gelirleriyle desteklenen büyük yatırımlarla dikkat çekiyor. Suudi Pro Ligi, 2024-25’te tahmini 80.1 milyon dolar iç yayın geliri üreterek, lig için SSC sahibi Katar ve yerel yatırımlar, MENA yayın haklarını alırken, DAZN ve diğerleri Avrupa pazarlarında hakları üstlendi. Roshn (Suudi PIF destekli emlak firması) lig sponsorluğu, bu gelirin başlıca kaynağı konumunda. Takımlar bazında Cristiano Ronaldo’nun forma giydiği Al-Nassr kulübü tek başına tahmini 109.95 milyon dolar sponsorluk geliri sağlıyor. Aynı dönemde Suudi kulüpleri, dünyaca ünlü oyuncu transferleriyle global ilgi topladı. Bu yüksek harcamalar, içeride şu an küçük seyirci sayılarına rağmen (yaklaşık 8–9 bin ortalama) ligi yeniden şekillendiriyor.
FUTBOL ULUSLARARASI İTİBAR ARACI
Son yıllarda Çin, Hindistan ve son olarak Suudi Arabistan futbola milyarlarca dolar yatırım yapıyor. Spor ekonomisti Tuğrul Akşar, “Bu ülkelerin yatırımları sürdürülebilir mi yoksa kısa vadeli bir vitrin politikası mı?” şeklindeki sorumuza şu şekilde cevap verdi: “Bu ülkeler uluslararası alanda saygınlıklarını artırmak için futbolu bir araç olarak kullanmak istiyor. Futbolda katlandıkları maliyetler kulüp bazında rantabl değil ama özellikle kamusal fonlarla o kulüpler destekleniyor.”
Akşar, “Suudi Arabistan gibi ülkelerin dünya yıldızlarını transfer ederek futbolda ‘yeni merkez’ olma çabası, Avrupa liglerinin ekonomik hegemonyasını sarstı mı? Rüzgar tersine mi dönüyor?” şeklindeki sorumuzu da şöyle yanıtladı: “Suudiler, daha çok, Avrupa’da emekliliği gelmiş oyuncuların transferine yöneliyor. Bu nedenle Avrupalı hiçbir kulübün ödeyemeyeceği tutarları veriyorlar. Bu durum Avrupalı kulüplerin ekonomik, finansal ve sportif hegemonyalarını sarsmaz. Dünya futbolunu Avrupa domine ediyor. Ekonomik anlamda dünya futbol gelirlerinin üçte ikisi Avrupa’da yaratılıyor. Sportif başarıda da Avrupa kıyaslanmayacak ölçüde önde. Bunun tamamen petrol zenginliğinden kaynaklanan finansal bir köpük olduğunu düşünüyorum. Diğer yandan, Türkiye’nin UEFA ülkesi olması, Şampiyonlar Ligi ile Avrupa Ligi’ne takım gönderiyor olması ve yaratılan önemli tutarda gelir Türkiye’yi çekim merkezi yapıyor. Türkiye şimdilik bundan yararlanıyor.”
Tuğrul Akşar, “Türkiye’de Süper Lig kulüpleri büyük ekonomik sıkıntılar yaşadı. Fakat şimdi çok yüksek bonservislerle oyuncular alınıyor. Önümüzdeki 5 yıl içinde Avrupa’da başarı gelmezse durum ne olur” sorusuna karşılık şunları söyledi: “Eğer beklenen sportif başarı gelmezse, borç ve zarar üreten yapı bir süre sonra kulüpleri daha da borç batağına sürükler. Finansal dengelerinin kaybolmasına ve daha da borçlanmalarına, bunun sonunda da zararlarının artmasına yol açar, öz kaynakları eritir. Süreç içinde sportif performans yeteneğinin zayıflamasına neden olur.”
