Orta Doğu’da tırmanan İran-İsrail gerilimi ve ABD’nin İran’daki nükleer tesislere yönelik saldırıları, dünya enerji güvenliği açısından kritik bir noktaya işaret etti. Petrol ve doğalgaz ticaretinin ana arterlerinden biri olan Hürmüz Boğazı, olası bir kapanma tehdidiyle yeniden küresel gündemde yer teşkil ediyor. Uzmanlar, şu an için fiili bir kapanma yaşanmasa da sadece enerji değil, küresel mal ticareti açısından da büyük bir riskin eşiğinde olunduğu konusunda uyardı.
ÇİN’İ DARBOĞAZA SOKABİLİR
Enerji Uzmanı Altuğ Karataş, Hürmüz Boğazı’ndan giden petrol ve doğalgazın neredeyse yüzde 50-60’ının Çin ve Uzak Doğu’da kullanıldığını belirterek, ”Burası dünyanın üretim merkezi. Petrolün ve petrol türevlerinin bir anda olmaması, üretimi bazı noktalarda durdurma ve yavaşlatma durumuna getirebilir. Bu da ekonomik yavaşlama demektir” dedi. LNG’nin bir kısmının da uzun dönemli anlaşmalarla AB ülkelerine gittiğini anlatan Karataş, şöyle devam etti: “Aslında İran şu mesajı veriyor. ‘Burayı kapattığım zaman ekonomik etkileri sizlere kadar varabilir. Onun için diplomasi- nin içine girin ve bu durumu çözün.’ ABD, Çin ve Uzak Doğu’nun ucuz üretim gücünü engellemek için vergiler getirmek istiyordu. İran’ı Hürmüz Boğazı’nı kapatmaya zorlayarak, Uzak Doğu’nun enerji darboğazı içine girmesini, böylece Çin’in ekonomisinin yavaşlamasını istiyor olamaz mı?”
BORU HATLARININ KAPASİTESİ
Türkiye’nin bu tip krizlere karşı deniz yollarında boru hatlarının kapasitesinin daha da geliştirileceği bir gelecek projeksiyonu çizmesinin önemine dikkat çeken Karataş, “Bu da önümüzdeki 2 ila 5 yıllık dönemde olabilir. Uzun süreli bir krizde ise fiyatlar 100 doların üzerine çıkarsa petrol ve dolayısıyla üretim maliyetleri artabilir. Uzak Doğu’daki ürünlerin maliyetleri de yükselebilir. Bu da pompadaki benzin fiyatından petrol türevi kullanılan ürünlerin hammaddesine kadar tüm maliyetlerin artması demektir” dedi.
YÜZDE 20’Sİ HÜRMÜZ’DEN
Türkiye Enerji Stratejileri ve Politikaları Araştırma Merkezi (TESPAM) Başkanı Oğuzhan Akyener ise Hürmüz Boğazı’nda sürdürülebilir bir kapanma olmayacağını söyledi. Akyener, “İran rejimi gerçekten artık devrileceğini anlar, umutlarını yitirirse ancak o zaman Hürmüz Boğazı’nı kapatabilir. Hürmüz Boğazı, sadece İran-Irak savaşında askeri stratejilerden dolayı kapandı. Ama çok önemli ve stratejik bir yer olduğu için her zaman bir kapanma riski olabilir. Dünyada günlük yaklaşık 100 milyon varillik petrol ticareti var. Bunun neredeyse yüzde 20’ye yakını Hürmüz Boğazı’ndan yapılıyor. Petrol arzının bir anda yüzde 20 düşmesi, petrol fiyatlarını 100 doların üzerine taşıyabilir. Ama böyle bir şey gerçekleşmedi” dedi.
TÜRKİYE AVANTAJLI
Akyener, Türkiye’nin bu tablodaki konumunu ve avantajlarını şöyle açıkladı: “Kalkınma Yolu gibi çok önemli bir projemiz var. Kalkınma Yolu Projesi; Irak, Kuveyt, Bahreyn ve belki BAE gemilerinin kullanabileceği alternatif bir güzergah olabilir. Bu proje dahilinde Basra-Ceyhan petrol boru hattı formatında bir hat, eski hatların boş kapasiteleri de değerlendirilebilir. Ama bazı yerlere yeni hatlar yapılmalı. Başlangıçta 1.5 milyon varillik kapasiteyle çalışabilecek bir hat, ardından 2.5 milyon varillik kapasiteye çıkarılabilir. Uzun vadeli bir süreç, ancak Körfez’i ciddi anlamda rahatlatır. Suudi Arabistan, Hürmüz Boğazı’nda kapanma ihtimaline karşı üretiminin yüzde 25’lik kısmını Kızıldeniz’e indiren bir boru hattı yaptı. Diğer taraftan, Yemen’de Babülmendep Boğazı’nda Husiler sebebiyle tıkanma yaşanıyor. Süveyş Kanalı’nda ise trafik nedeniyle ciddi anlamda tıkanma var. Sadece Hürmüz Boğazı perspektifinde düşünmemek lazım. Kalkınma Yolu ve buna entegre edilecek bir petrol boru hattı projesi, tüm dünyayı rahatlatır. Şu an koridorların açık olmasından en fazla Çin faydalanıyor. Dolayısıyla dünya ABD-Çin rekabeti ekseninde şekilleniyor.”
EN ÇOK ASYA’YI ETKİLER
İstanbul Ticaret Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İsmail Ekmekçi, dünya petrol tüketiminin yaklaşık beşte birinin yani günlük 20 milyon varil petrol ve LNG’nin Hürmüz Boğazı’ndan geçtiğini belirtti. Suudi Arabistan, İran, Kuveyt, BAE, Irak ve Katar gibi enerji ihracatçısı ülkelerin ürünlerinin büyük kısmını bu boğaz üzerinden taşıdıkla- rını, Katar’ın LNG ihracatının neredeyse tamamını Hürmüz Boğazı üzerinden yaptığını dile getiren Ekmekçi, “Boğazın kapatılması özellikle Asya ülkeleri için büyük bir enerji krizi anlamına gelir. İran petrolünün yüzde 90’ı Hürmüz Boğazı üzerinden geçiyor. Boğazın kapatılması ekonomik olarak da en çok İran’a zarar verebilir. Dünyanın ikinci büyük ekonomisi Çin, İran’ın petrol ihracatının yaklaşık yüzde 90’ını satın alıyor. Hürmüz Boğazı’ndaki kapanma, Çin’e büyük zarar verir” dedi.
MEVCUT LİMANLAR VE DEPOLAMA TESİSLERİ
Ceyhan Limanı: Akdeniz’e açılan büyük bir enerji terminali
LNG terminalleri: Marmara Ereğlisi ve Aliağa gibi tesislerle LNG ithalatı yapılabilir.
Tuz Gölü Doğalgaz Depolama Tesisi: Stratejik rezerv alanları.
SADECE PETROL DEĞİL, MAL İTHALATI DA VAR
İstanbul Ticaret Odası (İTO) Başkanı Şekib Avdagiç, Hürmüz Boğazı’ndan sadece petrol ve LNG değil, mal ithalatı da yapıldığına dikkat çekti. Avdagiç, “Hürmüz, doğalgaz ihracatında çok önemli bir geçit. Aynı zamanda özellikle uzak ülkelerden Körfez ülkelerine, Çin’den ABD’ye, Avrupa ülkelerinden Körfez ülkelerine gelen ithalatın en önemli kısmı Hürmüz Boğazı üzerinden yapılıyor. Çift taraflı bir trafik var” dedi.
ORTA DOĞU İLE AVRUPA ARASINDA ENERJİ KÖPRÜSÜYÜZ
İstanbul Ticaret Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İsmail Ekmekçi, Türkiye’nin Hürmüz Boğazı’nın kapanması gibi bir kriz senaryosunda enerji lojistiği açısından stratejik avantajlara sahip olduğunu belirterek, şu bilgileri verdi: “Türkiye, coğrafi konum avantajıyla Orta Doğu ile Avrupa arasında bir enerji köprüsü konumunda. Ayrıca Hazar, Irak ve Doğu Akdeniz kaynaklarının Avrupa’ya taşınmasında doğal bir geçiş noktası. Hürmüz Boğazı’nın kapanması durumunda Türkiye, kısıtlı da olsa Avrupa’nın enerji arz güvenliği için alternatif güzergâhların merkezinde yer alabilir. Ayrıca AB’nin desteklediği Güney Gaz Koridoru projeleri Türkiye üzerinden geçiyor.”
