Çin, gelecekteki füzyon reaktörlerinin bakımını mümkün kılacak dev bir uzaktan kumandalı robotik platformu başarıyla test etti. Yangtze Nehri üzerindeki Hefei’de bulunan Çin Bilimler Akademisi Plazma Fiziği Enstitüsü tarafından yürütülen bu çalışma, ülkenin uzun soluklu ‘yapay güneş’ hedefinde yeni bir teknik eşiği temsil ediyor. Sistem, insanın hayatta kalmasının imkânsız olduğu yüksek sıcaklık, güçlü manyetik alanlar ve yoğun radyasyon altında çalışmak üzere tasarlandı.
ÜÇ KOLLU MİMARİ
Test platformu, biri ana manipülatör olmak üzere üç robotik koldan oluşuyor. Dev manipülatör, 10 Afrika filinin ağırlığına eş düşen 60 tonluk yükleri milimetre düzeyinde konumlandırabiliyor. Science and Technology Daily’nin aktardığı verilere göre, testlerde ana kol 3–4 milimetre dikey kaldırma doğruluğu sergilerken, iki yardımcı kol ±0,01 milimetre tekrarlama hassasiyetine ulaşarak konumunu tutarlı biçimde yeniden elde etti. CGTN, bu seviyenin füzyon alanında türünün en gelişmiş uzaktan kumanda sistemi standardını işaretlediğini belirtiyor.
HASSAS BAKIM GEREKSİNİMİ
Füzyon reaktörlerinin içinde yer alan kaplama (first wall), yönlendirici (divertor) ve diğer çekirdek bileşenler, yakıcı plazma ve radyasyon etkisiyle sürekli strese maruz kalıyor. Bu yüzden periyodik bakım kaçınılmaz ve yalnızca robotik sistemlerle güvenli biçimde yürütülebiliyor. Karşılaştırma için, Japonya’daki Mitsubishi Heavy Industries tarafından geliştirilen nükleer reaktör kapları için robotik kolların maksimum uç yükü 2 ton seviyesinde kalırken, Çin’in yeni platformu çok daha yüksek taşıma kapasitesi ve hassasiyeti bir araya getiriyor.
PROJE ÖLÇEĞİ GENİŞLİYOR
Platform, mitolojik güneş avcısı Kuafu’dan ilham alan ve ‘Veri Adası’ değil, CRAFT (Comprehensive Research Facility for Fusion Technology) olarak bilinen kapsamlı füzyon teknoloji tesisinin parçası. CRAFT, Çin’in deneysel füzyon reaktörü EAST’i tamamlayıcı bir rol üstleniyor; Hefei Kapsamlı Ulusal Bilim Merkezi ekosistemindeki kapasiteyi bakım ve bütünleşik teknoloji geliştirme ekseninde ileri taşıyor. Projede 300’den fazla bilim insanı ve mühendisin yıl sonuna kadar tamamlama hedefiyle eşgüdümlü çalıştığı bildiriliyor.
TEKNOLOJİK AŞAMALAR AŞILDI
Enstitüden araştırmacı Pan Hongtao, sistemin ortaya çıkışı sırasında malzeme bilimi, yüksek hassasiyetli sensörler ve ileri kontrol sistemleri dahil kritik engellerin aşıldığını vurguluyor. Uzman değerlendirmeleri, bu platformun hem yurt içinde hem de yurt dışında yeni nesil füzyon cihazlarının işletiminde doğrudan katkı sunacağını işaret ediyor.
AŞIRI ORTAMLARA UYUM
Testlerde kaydedilen hassasiyet, tokamak içindeki en kırılgan bileşenlerde bile mikron–milimetre aralığında işlem yapabilme ihtiyacına karşılık geliyor. Bu kabiliyet, EAST gibi deneysel reaktörlerin yanı sıra Yanan Plazma Deneysel Süperiletken Tokamak (Hefei’de 2027 hedefi) ve Fransa’daki ITER gibi çok uluslu mega projelerin sürdürülebilir işletimi için kritik.
FÜZYON DIŞI SENARYOLAR
Robotik platform yalnızca füzyonla sınırlı değil; Xinhua’ya göre nükleer santral denetimleri, havacılık–uzay geliştirme, ağır ekipman operasyonları ve hatta acil kurtarma görevlerinde de uyarlanabilir. Böylece, füzyon projelerine yapılan AR-GE yatırımları geniş sanayi ekosistemine teknoloji transferi sağlıyor.
‘YAPAY GÜNEŞ’ MİRASI
2006’dan bu yana işletilen EAST (Experimental Advanced Superconducting Tokamak), Çin’in ‘yapay güneş’ programında bir dizi dünya rekoru ve uzun süreli plazma hapsi başarısı kaydetti. Yakın dönemde Hefei Kapsamlı Ulusal Bilim Merkezi çatısı altında bildirilen süre ve sıcaklık rekorları, sınırsız ve temiz füzyon enerjisi hedefi için deneysel zemini güçlendiriyor. Yeni robotik platform, bu deneysel atılımların bakım ve süreklilik boyutunu güvence altına almayı amaçlıyor.
ULUSLARARASI PROJELERLE UYUM
CRAFT ve robotik bakım sistemi, ITER dahil çok uluslu girişimlerin gerektirdiği yüksek erişilebilirlik–düşük risk dengesiyle uyumlu bir işletim kültürü oluşturuyor. Bu sayede, ileri plazma yüzeyi mühendisliği ve parça değiştirme operasyonlarında insansız, hassas ve tekrar edilebilir süreçler standartlaşabiliyor.
