Bilim insanları on yıllardır Ay’ı ‘ölü bir dünya’, yani hiçbir şeyin kıpırdamadığı, sessiz ve değişmeyen bir yer olarak görüyordu. Ancak yeni bir çalışma bu kabule meydan okudu. Araştırmacılar, Ay’daki yeni kaya düşmelerini ilk kez haritalayıp tarihlendirerek, yüzeyin daha önce düşünülenden daha aktif olduğunu gösterdi. Boyutları birkaç metreden yüzlerce metreye uzanan ve tonlarca ağırlığa varan kayalar, zaman zaman uçurumlardan ve krater duvarlarından aşağı yuvarlanarak arkalarında dağılmış ay tozunun oluşturduğu parlak izler bırakıyor.
YENİ KAYA İZLERİ
Hindistan, Ahmedabad’daki Fiziksel Araştırma Laboratuvarı’ndan baş araştırmacı ve doçent Sivaprahasam Vijayan’ın EOS’a aktardığı bulgular, Ay’ın jeolojik olarak ölü kabulünün sorgulanması gerektiğini ortaya koyuyor: Onlarca–yüzlerce metre büyüklükte ve tonlarca ağırlıktaki kayaların zaman içinde yer değiştirdiği anlaşılıyor. Keşif, yalnızca Ay jeolojisi anlayışını tazelemekle kalmıyor; hala aktif bölgeleri hedefleyen gelecek görevler için de yol gösteriyor.
BFE İZLEME YÖNTEMİ
Ay’da yeni kaya düşmelerini bulmak uzun süredir zorlu bir problemdi. Klasik çalışmalar, kaya izlerini haritalasa da hangilerinin yeni olduğunu güvenle belirleyemiyordu; çünkü eski izler uzay aşınmasıyla giderek silikleşiyor. Son atılım, kayanın yol boyunca topladığı ve bıraktığı taze ay malzemesi olan kaya düşmesi döküntülerini (BFE) incelemekle geldi. Bu döküntü desenleri, çevreye göre daha parlak çizgiler oluşturarak, yeni hareketleri eski izlerden ayırt etmeyi mümkün kıldı.
GÖRÜNTÜ TABANLI DOĞRULAMA
Araştırmacılar, Güneş ışığının parlak izleri görünür kıldığı 40°K–40°G enlemleri arasında Ay yüzeyinin binlerce görüntüsünü manuel analiz etti. Ardından NASA’nın Ay Keşif Yörünge Aracı (LRO)’ndan 2009–2022 yüksek çözünürlüklü görüntülerle izlerin hareketini ve püskürmelerin varlığını doğruladılar. Toplamda, yaklaşık 373 km’lik alanı kapsayan 245 yeni kaya izi saptandı. İzlerin yüzde 46’sı Mare bölgelerinde, yüzde 54’ü Highlands’te; konumların yüzde 62’sinde birden fazla iz bulunması, bu sahalarda tekrarlayan kaya düşmelerini işaret ediyor.
HARİTALANAN YOĞUN NOKTALAR
Ekip, izlerin yaşını, püskürük tabakaları üzerinden iyi tarihlendirilmiş yakın kraterlerle karşılaştırarak tahmin etti. Birçok kraterin ~400 bin yıl ölçeğinde olması, yamaçlardaki izlerin bundan çok daha genç olduğuna işaret ediyor. Apollo 17 iniş alanı ile sismik etkinlik/tektonik özellikli sahalarda da izlere rastlandı; bu da ay depremleri veya çarpmaların kaya düşmelerini tetikleyebileceğini düşündürüyor.
GÖREV PLANLAMASINA ETKİ
Araştırma, Ay’ın jeolojik olarak tamamen ölü olmadığını; sismik aktivite, çarpmalar ve termal stres gibi çoklu süreçlerle zaman zaman aktif davrandığını ortaya koyuyor. Son dönem kaya hareketlerinin haritalanmış yoğun noktaları, Ay’ın yüzey ve yeraltı süreçlerini incelemeyi hedefleyen gelecek iniş/gezgin görevleri için öncelikli noktalara dönüşebilir. Kaya hareketinin anlaşılması, yüzey stabilitesi değerlendirmelerine katkı vererek yaşam alanları, keşif araçları ve potansiyel madencilik operasyonlarının planlanmasına ışık tutar.
SINIRLAMALAR VE GEREKSİNİMLER
Bununla birlikte, çalışmanın sınırlamaları bulunuyor. Küçük kaya parçalarının hareketini tespit etmek hala güç; ışık koşulları, püskürme desenlerinin görünürlüğünü etkileyebiliyor. Olası tetikleyiciler belirlenmiş olsa da, her bir kaya düşmesinin kesin nedenini doğrulamak için yerinde ölçümler gerekiyor.
