Mavi Nil üzerinde inşa edilen Hedasi Barajı'nın, Afrika'nın en büyük hidroelektrik projesi olarak Etiyopya'nın enerji üretimini artırması beklenirken, Nil sularının paylaşımında Mısır ve Sudan'la yaşanan anlaşmazlıklar da yeniden gündeme taşındı.
Etiyopya'nın Nil Nehri üzerinde inşa ettiği Hedasi Barajı (Rönesans), 14 yıllık inşaat sürecinin ardından dün Başbakan Abiy Ahmed'in katılımıyla düzenlenen törenle resmen açıldı.
AA muhabiri, Hedasi Barajı'nın tarihsel arka planı, teknik özellikleri ve Nil sularının paylaşımı konusunda Etiyopya, Mısır ve Sudan arasında yaşanan gerilim ile barajın açılmasına ilişkin iki ülkenin tepkilerini derledi.
Afrika'nın en büyük hidroelektrik projesi olan Hedasi Barajı, Sudan sınırına yaklaşık 40 kilometre uzaklıktaki Guba'da, Mavi Nil üzerinde yükseliyor.
Bu bölge, Etiyopya'nın başkenti Addis Ababa'ya yaklaşık 580 kilometre mesafede bulunuyor.
Yapımına 2011'de yaklaşık 4,8 milyar dolarlık bütçeyle başlanan baraj, 1800 metre uzunluğu ve 175 metre yüksekliğiyle Afrika'nın en büyük hidroelektrik projesi konumunda.
Tam kapasiteye ulaştığında 5 bin 150 megavatın üzerinde elektrik üretmesi öngörülen barajın, Etiyopya'nın mevcut enerji arzını iki katına çıkarması ve komşu ülkelere elektrik satması hedefleniyor.
Büyük ölçüde yerli kaynaklar ve halkın katkılarıyla finanse edilen proje, yaklaşık 65 milyon kişiye elektrik sağlayacak.
BARAJ FİKRİ 1964 ÖNCESİNDE ORTAYA ÇIKTI
Nil Nehri üzerinde bir baraj inşa etme fikri, 1964 öncesinde ABD'li mühendisler tarafından gündeme gelmiş ancak bölgesel siyasi dengeler ve altyapı eksiklikleri nedeniyle proje uzun yıllar ertelenmişti.
Etiyopya ile özellikle Mısır olmak üzere, aşağı havza ülkeleri arasındaki anlaşmazlıklar çok daha eskiye dayanıyor.
İngiltere, sömürge döneminde Nil sularının kullanılmasında Mısır'ı öncelikli ve ayrıcalıklı hak sahibi olarak kabul etmişti. Mısır ve Sudan da Nil'in sularını paylaşan bir anlaşma imzalamıştı.
Etiyopya, Mısır ile Sudan arasındaki bu düzenlemeyi kendi egemenlik haklarını kısıtladığı gerekçesiyle reddetmiş ve bunu "sömürgeci dayatma" olarak nitelendirmişti.
Baraj planlarını 2000'li yıllarda yeniden gündeme alan Addis Ababa yönetimi, dönemin Başbakanı Meles Zenawi döneminde, 2011'de projeyi ulusal öncelik ilan etti. Siyasi çalkantılar, iç çatışmalar, bölgesel savaşlar ve kaynak yetersizlikleri nedeniyle baraj projesi uzun süre gecikti.
BARAJIN İNŞA SÜRECİ 14 YIL SÜRDÜ
Temeli 2011'de atılan Hedasi Barajı, finansman ve teknik zorlukların yanı sıra bölgesel gerilimler dolayısıyla 14 yılda tamamlandı.
Mart 2011 - Proje kamuoyuna açıklandı, ihale İtalyan Salini Impregilo firmasına verildi.
Nisan 2011 - Başbakan Zenawi, temel atma töreninde projeye "Büyük Etiyopya Rönesans Barajı" adını verdi.
Mayıs 2011 - Nil'in kolu yönlendirildi, Mısır su güvenliği endişesiyle tepki gösterdi.
2012 - Etiyopya, Mısır ve Sudan barajın etkilerini incelemek üzere uluslararası uzmanlar paneli kurdu.
2013 - Sızdırılan rapor, daha fazla çevresel ve güvenlik çalışması gerektiğini ortaya koydu.
Mart 2015 - Üç ülke, Hartum'da işbirliği ve anlaşmazlıkların barışçıl çözümü için "İlkeler Bildirgesi"ni imzaladı.
2017 - Teknik raporlar ve veri paylaşımı konularında anlaşmazlık çıkınca müzakereler durdu.
Kasım 2019 - ABD ve Dünya Bankası yetkilileri, Washington'da arabuluculuk görüşmelerine başladı ancak bağlayıcı bir anlaşma sağlanamadı.
Temmuz 2020 - Etiyopya, barajın ilk iki dolumunu tamamladı. Bu adımlar Mısır ve Sudan'la ilişkileri daha da gerdi. Sudan ve Mısır, durumu Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyine taşıdı.
Nisan 2021 - Görüşmeler yeniden başladı ancak bağlayıcı su salınım garantileri konusunda anlaşmazlıklar çözülemedi.
Temmuz 2021 - Etiyopya, barajın ikinci dolumunu tamamlayarak Mısır ve Sudan ile ilişkileri daha da gerdi.
Şubat 2022 - İlk türbin elektrik üretimine başladı ve Etiyopya şebekesine 375 megavat elektrik enerjisi sağladı.
Eylül 2023 - Etiyopya, rezervuarın dördüncü dolumunu gerçekleştirdi ve su seviyesi yaklaşık 625 metreye ulaştı. Mısır resmi itirazda bulundu
Ekim 2024 - Etiyopya, beşinci ve son dolumun tamamlandığını ilan etti ve rezervuar tam kapasiteye ulaştı. Mısır ve Sudan ile görüşmeler tıkalı kaldı.
Temmuz 2025 - Yetkililer, inşaatın tamamlandığını duyurdu ve resmi açılış planlandığını açıkladı.
Eylül 2025 - Baraj resmen açıldı.
BARAJ, BÖLGESEL GERİLİMLERE NEDEN OLDU
Baraj, Etiyopya için kalkınmanın ve enerji bağımsızlığının sembolü olurken Mısır ve Sudan su güvenliği konusunda endişelerini dile getirmeye devam ediyor.
Mısır ve Sudan için hayati bir su kaynağı olan Nil Nehri üzerindeki barajın açılışı bu ülkelerdeki kaygıları gidermedi.
Barajın açılışını dün gerçekleştiren Etiyopya, hiçbir devlete zarar verme niyetinde olmadığını ifade ederek Mısır, Sudan ve diğer komşularına işbirliği çağrısı yaptı.
Barajın açılışında konuşan Başbakan Abiy Ahmed, hiç kimsenin hakkını elinden almayacaklarını belirterek komşu ülkelere güvence verdi.
Ahmed, "Bugün halkımın önünde söz veriyorum: Mısır'daki, Sudan'daki açlık da bizim açlığımızdır. Paylaşacağız ve birlikte büyüyeceğiz. Kimseye zarar vermek niyetinde değiliz." ifadelerini kullandı.
Cibuti, Somali, Güney Sudan, Esvatini ve Kenya'dan üst düzeyde katılımın olduğu törene, Sudan ve Mısır liderleri katılmadı.
Mısır Dışişleri Bakanı Bedir Abdulati, dün BM Güvenlik Konseyine mektup göndererek Etiyopya'nın barajı tek taraflı olarak işletmeye açtığını, bunun "uluslararası hukuku ihlal eden yasa dışı bir eylem" olduğunu belirtti.
Kahire yönetimi, "halkının varoluşsal çıkarlarını savunmak için" uluslararası hukuk ve BM Şartı kapsamında izin verilen tüm önlemleri alma hakkını saklı tuttuğunu ifade etti.
Barajın açılışına ilişkin Sudan'dan henüz resmi bir açıklama yapılmadı.
Kenya ise barajın açılışına destek vererek ortak suların adil kullanımına vurgu yaptı. Etiyopya, Mısır ve Sudan'ı üçlü görüşmelere davet eden Kenya, bölgenin refah ve istikrarının güvence altına alınmasının adil bir anlaşmayla sağlanabileceğini vurguluyor.
Aradan geçen 14 yılda baraj yalnızca bir enerji projesi değil, Afrika'da kaynakların paylaşımı, egemenlik hakları ve bölgesel işbirliği arayışlarının sembolü haline geldi.
