Döngüsel ekonomi, kaynakları verimli kullanan, atıkların minimuma indirildiği ve ürünlerin ömrünün uzatıldığı sürdürülebilir bir ekonomi modeli olarak tanımlanıyor. Türkiye için ise döngüsel ekonomi, üretim maliyetlerini düşürerek şirketlere rekabet avantajı sağlamak, geri dönüşüm ve yeniden kullanım alanlarında istihdamı artırmak açısından önem taşıyor. Bu nedenle Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın 2025-2028 Ulusal Döngüsel Ekonomi Stratejisi ve Eylem Planı, Türk şirketlerinin döngüsel ekonomiye geçişinin temel çerçevesini oluşturacak. Eylem planına göre, en fazla hammadde kullanılan ve çevresel etkileri fazla olan 7 sektörün atması gereken adımlar 53 maddede toplandı. Bu adımlar aynı zamanda 2053 Net Sıfır Emisyon hedefleriyle de uyumlu. Plan; kaynakları israf etmeden, geri kazanımla sürdürülebilir kalkınmayı destekliyor. Geri dönüşüm temelli üretimi öngören plan, iklim değişikliğiyle mücadele ve yeşil üretim açısından da önemli.
DAYANIKLILIK SAĞLAYACAK
Bunun yanı sıra inovasyon ve teknolojik gelişme de teşvik ediliyor. Bu avantajlar firmaların daha yenilikçi ve sürdürülebilir ürünler sunmasına katkı veriyor. Çevre dostu üretim yapan Türk şirketleri ise uluslararası pazarlarda markalarını güçlendirirken, hammadde ve enerji bağımlılığını da azaltabiliyor. Böylece ekonomik dalgalanmalara karşı dayanıklılık artıyor.
HANGİ SEKTÖRLER
Eylem planında ambalaj, batarya ve araç, inşaat ve binalar, elektronik ve bilgi-iletişim teknolojileri (BİT), gıda ve biyokütle, plastik ve tekstil olmak üzere 7 sektöre öncelik verildi. Eylem planıyla bu sektörler için teşvik mekanizmaları da geliştirilecek.
SÜRDÜRÜLEBİLİR BÜYÜME
Oluklu Mukavva Sanayicileri Derneği (OMÜD) Genel Sekreteri Umay Yılmaz, döngüsel ekonominin hâlâ ‘atık yönetimi’ bağlamında değerlendirildiğini, daha yapısal bir üretim-tüketim dönüşümüne ihtiyaç olduğunu söyledi. Döngüsel ekonominin kaynakları koruduğunu belirten Yılmaz, “İthal hammadde bağımlılığını azaltarak dış ticaret açığını düşürme potansiyeline de sahip. Onarım ve yeniden üretim gibi yeni iş alanları açarak istihdam yaratır. İşbirliğini artırır. Ancak kısa vadede bazı sektörlerde dönüşüm maliyetleri ve yatırım ihtiyacı yükselebilir. Uzun vadede ise kaynak verimliliği ve inovasyon, Türkiye’nin rekabet gücünü artıracak, sürdürülebilir büyümeyi destekleyecek” dedi.
REKABET AVANTAJI
Yılmaz, işletmelerin tedarik zincirlerini döngüsel ekonomiye uyumlu hale getirmelerinin orta ve uzun vadede fayda sağlayacağına işaret ederek, şu önerilerde bulundu: “Hammadde yarı mamul ve ürün döngüsünü esas alan, şeffaflık ve izlenebilirliğe sahip sistemler kurulmalı. Kısa vadede yatırım maliyetleri yüksek olsa da orta vadede kaynak tasarrufu, enerji verimliliği ve atık azaltımı işletme maliyetlerini düşürür. Uzun vadede bu dönüşüm, markaların uluslararası tedarik zincirlerinde yerini korumasını sağlar. Döngüsel ekonomi yatırımları, Türk sanayisinin AB gibi düşük karbonlu ekonomilerle uyumunu hızlandırır. Kaynak verimliliği yüksek, düşük atıklı üretim yapan firmalar uluslararası pazarlarda daha rekabetçi hale gelir. Ayrıca yeşil finansman ve sürdürülebilir yatırım fonlarına erişim kolaylaşarak dönüşümün ekonomik sürdürülebilirliği güçlenir.”
KAĞIT SEKTÖRÜ HAZIR
Kağıt Geri Dönüşüm Sanayicileri Derneği (AGED) Genel Müdürü Osman Kaytan da üye firmaların tamamen geri dönüşümlük kağıt kullanarak üretim yaptığını belirterek, bu firmalardan hiçbirinin kesilmiş ağaçlardan elde edilen selülozu kullanmadığını hatırlattı. Eski mukavva, karton, fotokopi kağıdı, ders kitabı vs. aklınıza gelen tüm geri dönüştürülebilir kağıtların kullanılarak üretim yapıldığını dile getiren Kaytan, şu bilgiyi verdi: “Bu şekilde hem çevreye katkı sağlıyor hem de ülke ekonomisine büyük değer katıyoruz. Bir ton kağıt için 17 ağacın kesilmesi gerekirken, AGED üyeleri hiç ağaç kesilmeden doğayı koruyan modelle ülkemiz için kağıt, karton ve ambalaj ürünleri üretiyor. Yılda ortalama 80 milyon ağacı kesilmekten kurtarıyoruz. Öte yandan, kağıt üretimi doğası gereği suya ihtiyaç duyan bir sektördür. Kağıt üretim sürecinde kullanılan su, fabrika alanı içinde kurulan arıtma tesislerinde arıtılarak yeniden kullanılıyor. Bu da çevreyi koruyan bir diğer önemli faktör. Kağıttan kağıt üretilirken kullanılan su da arıtılarak yeniden kullanılır hale geliyor. Bir diğer husus da üretim esnasında meydana gelen kağıt atıklar. Üretim bandına giremeyecek kadar çamurlaşmış atıklar tesis içerinde kurutulup yakılıyor.”
8 MİLYON TONU AŞARIZ
Kaytan, Türkiye’nin önemli sanayi dallarından biri olan kağıt ve karton üretiminin devlet desteği ve özel sektör yatırımlarıyla her geçen gün büyüyerek dünyada söz sahibi olduğunu dile getirdi. Şu an 7 milyon ton yıllık üretim kapasitesine ulaşan kağıt sanayinin 1-2 yıl içerisinde yıllık 8 milyon ton üretim kapasitesini aşacağına işaret eden Kaytan, “2030 yılında toplam kapasitenin 10 milyon tona ulaşması bekleniyor. Üretilen toplam kağıt miktarı içinde selüloz kullanılarak yapılan üretim yüzde 3’ü aşmıyor ve böylece Türkiye’de üretilen toplam kağıt miktarının yüzde 97’lik bölümü geri dönüşümlük kağıtlar kullanılarak yapılıyor. Buna karşın, toplanan kağıt miktarı henüz istenilen seviyede değil. Yüzde 70 oranında geri dönüşüm sağlayan Avrupa ülkelerinin gerisindeyiz” diye konuştu.
PERAKENDEDE DÖNGÜSELLİK
İstanbul PERDER Başkanı Rahmi Kartal, döngüsel ekonominin en önemli alanlarından birinin gıda sektörü ve gıda perakendesi olduğunu vurguladı. Döngüsel ekonomi kapsamında perakendecilerin ürünleri son tüketim tarihinden önce indirimli olarak tüketiciye ulaştırdığını, ihtiyaç sahiplerine bağışladığını ve akıllı stok takibiyle raflarda beklemeyi önlediğini belirtti.
Kartal, ambalaj ve atık yönetimi, geri dönüşüm ve doğada çözünebilen malzemelerin kullanımıyla sektörde farkındalık yaratıldığını dile getiren Kartal, ayrıca enerji tasarrufu sağlayan GES projeleri ve doldur-kullan modelleriyle tedarik zincirinde sürdürülebilir uygulamaların hayata geçtiğini aktardı. Kartal, döngüsel ekonominin hammadde ve enerji tasarrufuyla cari açığı azaltmaya, kaynakların eğitim, sağlık ve teknoloji gibi alanlara yönlendirilmesine katkı sağladığını vurguladı.
HEM MALİYET DÜŞÜYOR HEM ÇEVRE KAZANIYOR
OMÜD Genel Sekreteri Umay Yılmaz, döngüsel ekonomiye geçişte sektörlere önerilerini şöyle sıraladı:
Ürün tasarımından itibaren yeniden kullanım, tamir edilebilirlik ve geri dönüştürüle bilirlik ilkelerini kendi ürün ve proseslerine nasıl uyarlayabileceklerini değerlendirmeliler.
Enerji ve su verimliliği yatırımlarına öncelik verilmeli, üretim süreçlerinde çıkan atıklara çöp yerine ‘yan ürün’ mantığıyla yaklaşılmalı.
Dijital izlenebilirlik, tedarik zincirlerinde döngüselliği destekler. Ayrıca sektörel işbirlikleri ve endüstriyel simbiyoz projeleri, kaynak paylaşımını mümkün kılarak hem maliyeti düşürür hem çevresel etkileri azaltır.
195 MİLYON TON ATIK İŞLENDİ
Türkiye İstatistik Kurumu, 2024 yılına ilişkin atık istatistiklerine göre; imalat sanayi işyerleri, maden işletmeleri, termik santraller, OSB’ler ve hane halklarında 2024 yılında 42.2 milyon tonu tehlikeli olmak üzere toplam 120 milyon ton atık oluştu. İmalat sanayi işyerlerinde 4.2 milyon tonu tehlikeli, toplam 24.4 milyon ton atık toplandı. Bu atığın yüzde 70.1’i satıldı veya lisanslı atık işleme tesislerine gönderildi, yüzde 12.1’i tesis bünyesinde geri kazanıldı, yüzde 10.8’i düzenli depolama tesislerine yönlendirildi, yüzde 2.6’sı yakma tesislerine gönderildi. Atık bertaraf ve geri kazanım tesislerinde işlenen 195 milyon ton atığın 139 milyon tonu bertaraf edildi, 56 milyon tonu geri kazanıldı. Düzenli depolama tesislerinde 138 milyon ton ve yakma tesislerinde 448 bin ton atığın bertarafı sağlandı. Beraber yakma (ko-insinerasyon) tesislerinde 4.7 milyon ton atık yakılarak enerji geri kazanımı gerçekleştirildi. Kompost tesislerinde 124 bin ton, diğer tesislerde ise toplam 51.5 milyon ton metal, plastik, kağıt, mineral gibi atık geri kazanıldı.
