DR. VEYSİ SEVİĞ

Vergi, “Kamu giderlerini karşılamak amacıyla devletin yetkilendirdiği diğer kamu tüzel kişilerinin hukuki zorunluluk altında yasayla belirtilen kurallara göre ve karşılıksız olarak gerçek ve tüzel kişilerin gelir ve malları üzerinden nakdi veya ayni olarak aldıkları paylardır.” (Ansiklopedik Ekonomi ve İş Sözlüğü sf:443)

Uygulamada gelişen vergileme alanları içerisinde kamusal nitelikteki hizmetlerin ve işlemlerin de vergilendirme açısından giderek önemini arttırdığı gözlenmektedir. Bir başka açıdan insan sağlığını etkileyen ürünlerin tüketimini azaltmak amacıyla vergilendirme olgusunun giderek etkinliğini arttırdığını söyleyebiliriz.

Bu kapsamda obezite vergileri bazı ülkelerde etkinliğini göstermeye başlamış bulunmaktadır. Bilindiği üzere insan sağlığını ve özellikle fiziki yapıyı olumsuz etkileyen alışkanlıkların bu bağlamda giderek önem arz etmesi tartışmalara neden olmaktadır.

Obezite; besin tüketiminde beslenme alışkanlığına bağlı olarak tüketilen yiyeceklerin özellikle kalorisinin yüksek olması ve dolayısıyla vücutta yağ oluşturması (birikmesi) sonucunda ortaya çıkan alışkanlığın varlığı endişe yaratan kriminal olaylara neden olmaktadır.

Uygulamada insan sağlığını olumsuz etkileyen sigara ve alkollü içeceklerin ve/veya içkilerin paralelinde dünya ülkeleri içerisinde ortaya çıkan benzeri tüketim amaçlı maddeleri ve tüketim varlıklarının giderek arttığı mevcut istatistiki bilgilerden anlaşılmaktadır.

Özellikle davranışları etkilemeye yönelik olarak uygulamaya konu olan tütün, alkol ve diğer ürünlerin ve üzerine salınan vergilerin olumsuz birtakım iktisadi ve sosyal etkileri de olduğu bilinmektedir. Tütün, alkol gibi ürünlerin alışkanlık yapıcı özellikleri, bu ürünler üzerinden alınan vergilerin bireysel ve toplumsal maliyetleri ayrı bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Benzer biçimde obeziteye neden olduğu kabul edilen ürünler de belli ölçülerde alışkanlık içermektedir. (Gergeroğlu, Ufuk “Birseysel ve Toplumsal Maliyetler Perspektifinden Obezite Vergisinin İktisadi Etkilerinin Değerlendirilmesi”)

Avrupa ülkeleri içerisinde yapılan uygulamalarda özellikle şekerli içeceklerde tatlandırıcı tercih edilmiş, şekerli ürünlerde fiyat artışı uygulanmıştır.

Obezite sorununa yönelik olarak yapılacak müdahalelerde zaman zaman parasal ek maliyetlerin gündeme gelmesi söz konusudur.

Bazı ülkeler obezitenin oluşumunu özel nitelikte izleyebilmekte, bu bağlamda çok yönlü araçlarını mevcut sorunların giderilmesi için kullanabilmektedirler.

Ülkelerin obezite ile mücadelesi genel olarak tüketicilerin bilinçlendirilmesi şeklinde olmalıdır. Ancak buna karşılık sağlıksız kabul edilen ürünlerin uygulamada fiyatlarının arttığı gözlenmektedir. Bu oluşumun temel nedeni, sağlıksız ve obeziteye neden olduğu kabul edilen ürünler hakkında bilgilendirme çalışmalarının yetersizliğidir.

Gerçekte obezite vergilerinin belirli bir şekilde oluşturulması henüz sağlanamamış, ancak buna karşın bazı ülkeler kendi özelliklerine yönelik farklı uygulamalar gerçekleştirmişlerdir.

Ülkemizde sağlıksız gıda ürünlerine yönelik ilginin etkinliği konusunda herhangi bir ciddi çalışma mevcut değildir. Ancak sağlıksız gıda ürünlerine vergi yüklenilmesi durumunda düşük gelir seviyesindeki tüketicilerin daha sağlıklı ürünlere yöneltilmesi ayrı bir çalışma ve ciddi bir uğraş konusudur.

Obeziteyi dikkate alarak farklı bir çalışma yapılabilmesi için öncelikle obeziteye neden olan ürünlerin gerçekçi olarak tasniflerinin yapılması ve etkinliklerinin ölçülmesi gerekir.

Obezite; vücudun sağlıklı işleyişini bozan, birçok ciddi ve kronik hastalıkların oluşmasına neden olabilen ve daha önemlisi ölüm riskini fazlalaştıran bir olgu olarak değerlendirilmektedir.

15 Ocak 2021 Cuma