DOÇ. DR. ADNAN VEYSEL ERTEMEL

Dijital platformların çıktığı sektörlerin karakteristik özelliklerini inceleyeceğiz. Söz konusu platformların bağlı olduğu iş kollarının yapısıyla ilgili bu karakteristik özellikler platformun başarısına zemin hazırlar.

1. GEÇİT DENETÇİLERİNİN (GATEKEEPER) VARLIĞI

Birçok sektörde sektör yapısının on yıllardır belki de yüzyıllardır hiç değişmemesinin nedeni olarak gösterilebilecek geçit denetçileri söz konusudur. Örneğin, yayıncılık sektöründe editörler ve yayıncılar emek yoğun biçimde çalışarak hangi kitap önerilerinin kabul edilip basılacağına karar veren geçit denetçileri görevini ifa etmektedir. Bu sayede her isteyen kitap basamamaktadır. Özetle geleneksel yaklaşımda kitap yayını konusunda tam bir demokratik ortamın olduğu söylenemez.

Oysa Wattpad, Amazon Kindle gibi platformlar, bu geçit denetçilerini ortadan kaldırarak bu işi demokratikleştirmiştir. Söz konusu platformlarda hangi çalışmanın kitaplaştırılacağına oylama, okunma sayısı vb. şekilde sağladığı geri bildirim ile şeffaf biçimde ‘topluluklar’ karar vermektedir. Oldukça külfetli olan bu editörlük işi bu sayede otomatik olarak gerçekleştirilmektedir.

Benzer bir geçit denetçiliği görevini de üniversiteler yürütmektedir. Örneğin bir öğrenci parlak bir kariyerin önemli bir kilometre taşı olarak Harvard, Stanford, Oxford gibi bir üniversitenin diplomasını alabilmek için, hayatında hiçbir şekilde işine yaramayacak bazı dersleri de içeren bir ders programının tümünü almak zorunda bırakılmaktadır. Günümüzde bu yapı kırılmaya başlamış, Coursera, edX gibi başarılı eğitim platformları tasarladığı, tümü yüksek değer katan ders içeriklerinden oluşan, A sınıfı kalitede kompakt programlarla yükseköğretimde kariyer yapmak için önemli bir alternatif oluşturmaktadır. Diğer yandan bu tarz platformlar, dünya kalitesinde bir eğitime erişilebilirliği tüm dünyadan herkes için kolaylaştırmış ve bu anlamda da ciddi bir demokratikleşmeyi sağlamıştır.

2. ATIL DURAN BOŞ KAPASİTENİN HAREKETE GEÇİRİLMESİ

Dijital platformlar, içinde bulunduğu iş kolunun atıl kalmış boş kapasitesinin harekete geçmesine neden olur. Bunu crowdsourcing mantığında toplulukların hem üretici hem de tüketici şapkasını takmaya özendirerek yapar. Paylaşım ekonomisi bu süreci kolaylaştırıcı bir rol üstlenmektedir.

Örneğin Uber şoförü olmak için taksi plakası almak için gerekli olan tarzda bir lisans almaya gerek yoktur. Tüm dünyada önemli bir trend olan regülasyonun kolaylaştırıcı olarak düzenlemesinin de etkisiyle bu konuda tam bir demokratikleşme söz konusudur.

Yine aynı alanda yıkıcı bir inovasyon örneği olan Turo (eski adıyla RelayRides) bir şehri ziyaret eden bireylerin, araç kiralamak yerine aynı zaman aralığında şehir dışına çıkan başka insanların araçlarını, onlardan kiralamalarına imkân veren bir platformdur. Bu sayede araç sahipleri, araçlarını âtıl olarak havalimanı otoparkına park edip para vereceğine, bu şekilde kullandırıp üzerine para kazanabilmektedir.

3. OTO KONTROL MEKANİZMASI

Başarılı platform modellerinde işler topluluklara havale edildiği için manuel müdahale ya da kürasyona ihtiyaç kalmamakta, bu işi algoritmaları otomatik olarak gerçekleştirmektedir. Wikipedia ve YouTube gibi platformlarda toplulukların aynı zamanda oto kontrolü gerçekleştiren denetçi oluşunu buna örnek gösterebiliriz.

4. İŞLETME ODAĞININ TAMAMEN DIŞA DÖNÜK OLUŞU

Platform iş modellerinin olduğu sektörlerde iş yapış biçimi duran varlıkların yoğun olduğu eski anlayışın tam tersi biçimde, sıfır duran varlık anlayışıyla gerçekleşmektedir. Airbnb platformunun tek bir otel odasına sahip olmadan dünyanın en büyük konaklama ağı oluşu, Uber platformunun tek bir taksisi olmadan en büyük taksi ağını yönetmesi bu duruma örnek verilebilir.

5. AĞA KATILAN SAYISI ARTTIKÇA AĞIN SUNDUĞU DEĞER ARTAR

Platform başarılı etkili biçimde tasarlanmışsa, kısa sürede ağ etkisi oluşturabilir. Ağ etkisiyle hızla ölçeklenen platformlarda, ağa katılan düğüm sayısı arttıkça ağın algılanan değeri de gittikçe artar. WhatsApp, e-posta, Sahibinden.com vb. ağların sunduğu değeri bu duruma örnek gösterebiliriz.

22 Ekim 2021 Cuma