Uluslararası bir gökbilimci ekibi, bir galaksinin merkezinin dışında parlak radyo emisyonu üreten ilk gelgitsel bozulma olayını (TDE) keşfetti. AT 2024tvd olarak adlandırılan etkinlik, kara delik kaynaklı bir yıldız parçalanmasından bugüne kadar gözlemlenen en hızlı radyo emisyonunu ortaya çıkardı. Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley’den Dr. Itai Sfaradi ve Prof. Raffaella Margutti liderliğindeki ekip, Kudüs İbrani Üniversitesi Racah Fizik Enstitüsü’nden Prof. Assaf Horesh’in de aralarında bulunduğu dünyaca farklı kurumlardan araştırmacılarla birlikte çalıştı.
REKOR HIZLI RADYO
Çalışmanın başyazarı Sfaradi, bulgunun olağanüstü olduğuna dikkat çekti; ekibin değerlendirmesine göre, daha önce bir kara deliğin bir yıldızı parçalayıp galaksinin merkezinden uzak bir bölgede bu kadar hızlı evrimleştiği bir senaryo gözlenmemişti. Bu durum, kara deliklerin davranışları ve konumlanmalarıyla ilgili yerleşik kabullerin yeniden gözden geçirilmesini gerektiriyor. Araştırmaya liderlik eden Sfaradi’nin, Prof. Horesh’in eski bir lisansüstü öğrencisi olduğu; keşfin, İsrail’in uluslararası astrofizikteki konumunu öne çıkaran bir başarı olarak da değerlendirildiği belirtildi.
BEKLENMEDİK KONUMDA KARA DELİK
Gelgitsel bozulma olayları, bir yıldızın büyük bir kara deliğe çok yaklaşması ve onun muazzam çekimi altında parçalanmasıyla meydana geliyor. Bu istisnai olayda kara deliğin, ev sahibi galaksinin çekirdeğinden yaklaşık 2.600 ışık yılı (0,8 kiloparsek) uzaklıkta yer alması, süper kütleli kara deliklerin beklenmedik yerlerde gizlenebileceğine dair güçlü bir kanıt olarak öne çıkıyor.
DÜNYA ÇAPINDA GÖZLEMLER
Keşif, Çok Büyük Dizi (VLA), ALMA, ATA, SMA ve Birleşik Krallık’taki Arkdakika Mikrokelvin Görüntüleyici Büyük Dizi (AMI-LA) gibi önde gelen radyo teleskoplarından elde edilen yüksek kaliteli çoklu gözlemler sayesinde mümkün oldu. İbrani Üniversitesi ekibinin yürüttüğü AMI gözlemleri, radyo emisyonunun alışılmadık ölçüde hızlı evrimini açığa çıkarmada kritik rol oynadı; bu hızlı evrim, olayın ayırt edici niteliğini ve fiziksel yapısının anlaşılmasını sağlayan temel ipuçlarını sundu.
ÇİFT PARLAMA BULGUSU
Veriler, daha önce gözlemlenen tüm TDE’lerden daha hızlı gelişen iki farklı radyo parlaması gösterdi. Bu sonuçlar, kara deliğin çevresinden güçlü madde çıkışlarının yıldızın parçalanmasından hemen sonra değil, aylar sonra gerçekleştiğini ortaya koyuyor. Böylece, parçalanmanın ardından devreye giren gecikmeli ve karmaşık süreçlerin varlığına işaret ediliyor.
GECİKMELİ FIRLATMALAR MODELİ
Ayrıntılı modellemeye göre, aylar arayla en az iki ayrı fırlatma olayı gerçekleşmiş olabilir; bu da kara deliklerin görünürdeki hareketsizlik dönemlerinden sonra ara sıra ‘yeniden uyanabildiğine’ dair açık kanıt sunuyor. Bulgular, TDE’lerin yalnızca tek atımlık bir enerji boşalımıyla sınırlı olmayabileceğini, çok aşamalı ve zaman içinde değişen bir enerji çıkışı dinamiğine sahip olabileceğini düşündürüyor.
